Deze ontdekking van prehistorische werktuigen herschrijft misschien de menselijke geschiedenis

Tussen de 50.000 en 40.000 jaar geleden streefden anatomisch moderne mensen de neanderthalers en andere archaïsche menssoorten voorbij, en spreidden ze zich uit over heel Eurazië. 

Die verschuiving is voornamelijk toegeschreven aan een dramatische en plotselinge “revolutie” die de middel-laatpaleolithische culturele transitie wordt genoemd, waarin moderne mensen beter werden in het maken van gereedschap, nieuwe en verschillende voedselbronnen vonden, de zeeën bevoeren, en zichzelf uitdrukten door middel van versieringen en grotschilderingen. Maar nu trekt een onderzoek gepubliceerd in Nature Communications deze aanname in twijfel, en suggereert in plaats daarvan dat deze “revolutie” een meer geleidelijk en complex proces was. 

Onderzoekers kwamen tot deze conclusie door te analyseren hoe productief vroege mensen waren in het bewerken van stenen tot gereedschappen, gedurende een 50.000-jarige periode van het late middenpaleolithicum (69.000 jaar geleden) tot het epipaleolithicum (15.000 jaar geleden). De gereedschappen waren afkomstig uit vijf verschillende sites in het westelijke Hismabassin in zuidelijk Jordanië. 

De onderzoekers kwantificeerden met name de verhouding tussen de lengte van de snijrand van een bepaald stenen gereedschap en de massa van de steen op zich. Hoe meer snijrand er was per steenmassa, hoe efficiënter vroege mensen het rauwe stenen materiaal gebruikten. “Stenen grondstoffen, zoals vuursteen, zijn niet overal te vinden. Ze moeten van bepaalde bronnen worden verkregen,” vertelt Seiji Kadowaki van Nagoya University in Japan, de hoofdauteur van het onderzoek, in een e-mail aan Motherboard. “Dus een economischere consumptie van stenen grondstoffen maakt de verwerving van grondstoffen voordeliger.”

Kadowaki zegt dat ze deze standaard hebben gebruikt omdat ze een manier nodig hadden om heel verschillende soorten stenen gereedschappen op een systematische manier te vergelijken.  “Omdat de vormen en productietechnologie van stenen werktuigen veranderden en varieerden tussen het middenpaleolithicum en en laatpaleolithicum, zijn er ook verschillen tussen de classificatiesystemen voor stenen werktuigen van de twee periodes. Het is dus moeilijk om consistente vergelijkingscriteria tussen de twee periodes te hebben,” vertelt hij aan Motherboard. 

Hij en zijn collega’s merkten dat moderne mensen niet voorafgaand aan of aan het begin van de middel-laatpaleolithische culturele transitie productiever werden, maar al nadat ze zich in het vroege laatpaleolithicum over nieuwe geografische gebieden waren begonnen te verspreiden. “De ontwikkeling van de productiviteit van de lengte van de snijrand komt niet overeen met de timing van de verspreiding van moderne mensen.”

Veel van deze verschuiving kwam neer op het feit dat de stenen die mensen gebruikten om werktuigen te maken, steeds kleiner en lichter werden. Dat kwam waarschijnlijk doordat mensen rond diezelfde tijd ‘bladelets’ begonnen te ontwikkelen – kleine, lange, symmetrische stenen werktuigen die waarschijnlijk als speer- of pijlpunten werden gebruikt. 

Deze technologische veranderingen kwamen tegelijk met een verschuiving van mensen die van een meer mobiele levenswijze als jager-verzamelaars naar ietwat stabielere basiskampen gingen. Veel van de sites waar onderzoekers naar hebben gekeken zijn klein, met een paar vuurplaatsen – typisch voor meer zwervende groepen. Sommigen waren echter “intensievere bezettingen” waar mensen voor langere periodes verbleven. Onder dit nieuwe systeem droegen mensen misschien kleinere, meer draagbare (soms half afgemaakte) ‘messen’ met zich mee die ze konden gebruiken om voedsel fijn te hakken dat in deze basiskampen werd bewaard.

De nieuwste ontdekkingen komen overeen met andere onderzoeken die de afgelopen jaren gepubliceerd zijn, die ook stellen dat de zogenaamde revolutie eigenlijk een langzamer proces met meerdere stappen was. 

Hoewel dit nieuwste onderzoek specifiek over archeologische vondsten in Jordanië gaat, zeggen de auteurs dat het als een werkhypothese dient voor andere plekken in de wereld, waaronder Europa en Centraal-Noord-Azië, waar archeologen vergelijkbare patronen in de evolutie van gereedschappen hebben geobserveerd. 

Kadowaki zegt dat ze ook meer bewijs van andere bronnen nodig hebben voordat ze met zekerheid een nieuw beeld kunnen schetsen van de evolutie van stenen werktuigen. “We moeten naar andere aspecten van stenen werktuigen kijken, en naar andere archeologische data, om de technologische gedragingen en hun ontwikkeling in de middel-laatpaleolithische transitie beter te begrijpen.”

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op VICE US.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.