Karnaval vieren op Curaçao met activist, choreograaf en feestorganisator Naomie Pieter

Op Curaçao is Karnaval één van de hoogtepunten van het jaar. Dansende mensen trekken in uitbundige glitter-outfits door de straten, overal is muziek en het hele eiland doet mee. Onze fotograaf Raymond van Mil was ter plekke, en vierde het onder andere met activist, choreograaf en feestorganisator Naomie Pieter. Naomie was de afgelopen jaren een prominent actievoerder in Nederland tijdens onder andere de Black Lives Matter-protesten, en we maakten destijds een film over haar. Afgelopen jaar verhuisde ze naar het eiland waar haar wortels liggen, en nu houdt ze zich onder andere bezig met de heropening van het Tula-museum. Daarnaast organiseert ze nog altijd feesten en demonstraties in Nederland. We spraken haar over het Karnaval, over andere aspecten van de Curaçaose cultuur, en over haar activisme. 

Voor Pieter, die haar hele leven in Nederland woonde, is het de allereerste keer dat ze het Karnaval meemaakt. “Maar ik heb ook het gevoel alsof ik het al tien keer heb gevierd door alle verhalen.” Ze zegt dat veel mensen uit de diaspora zijn opgegroeid met een romantisch beeld van Karnaval. “Er wordt altijd verteld hoe het is. Het feesten, de saamhorigheid.” Tegelijkertijd gaan er ook minder positieve verhalen rond. “Waar veel Antillianen of Curaçaoënaars bij elkaar zijn is altijd wel ruzie of een gevecht. Of een schietpartij. Dus ik ging er automatisch heen met de gedachte: carnaval, dat is veel drama. Maar er was juist zo’n fijne energie, ik stond echt versteld. En het was ook emotioneel: míjn mensen liepen daar en iedereen zag er zo mooi uit. Je zag dat mensen zoveel tijd aan hun kostuums hadden besteed. Ik weet dat het zo'n ritueel is van samenkomen en samen creëren. Dus het romantische beeld dat ik had, dat klopte ook.”  

Het Karnaval op Curaçao bestaat uit meerdere parades waarvan er één uitmondt in een groot slotfeest. “Je hebt een parade van paarden. Wat een beetje zielig is. Oké, misschien wel heel erg zielig. Dan heb je de Kids-parade, en de Tiener-parade, en dan de Big Parade, waar ik was. En dan heb je nog de Goodbye-parade, die is vanavond. Het feest wordt echt door de gemeenschap gedragen, want iedereen is vrij en de winkels zijn dicht.”

Terwijl Karnaval een feest is voor mensen uit alle lagen van de samenleving, heeft Naomie zich op Curaçao vooral verdiept in Tambú, een muziek- en danssoort die niet door iedereen gewaardeerd wordt. Tambú is verwant aan de Tumba die tijdens Karnaval overal klinkt, maar de ritmes zijn onstuimiger en de trommel is het hoofd- en soms enige instrument. En in tegenstelling tot de Tumba ontwikkelde Tambú zich in het verborgene. “Tambú is een Afro-Curaçaose traditie die ontstaan is toen de tot slaaf gemaakten naar het eiland kwamen. Ze gebruikten het bijvoorbeeld om zich te verzetten, om verhalen te vertellen en om spiritueel te helen. Het had verschillende functies en het bestaat nog steeds.” Juist vanwege die bevrijdende kracht werd Tambú in koloniale tijden onderdrukt. “Door de plantagehouders en ook door de kerk. Tussen 1936 en 1952 waren Tambú en dansfeesten zelfs verboden. Toch werd het gedaan, dat maakt het zo bijzonder.” 

Maar ook nu het weer mag rust er, onder de grotendeels katholieke bevolking nog altijd een taboe op Tambú, waarvan de festiviteiten zich afspelen rond de jaarwisseling. “Niemand krijgt vrij voor Tambú-feesten, niemand zegt: ‘enjoy, fijne tambúdag.’ Het wordt gezien als iets ghetto’s, als iets… iets Bruaas noemen we dat.” Brua betekent zoiets als “primitief” of “onfatsoenlijk”, maar het is ook een verzamelnaam voor het volksgeloof en de rituelen op Curaçao die buiten de officiële religie vallen. “Van alles wat niet kerkelijk is wordt vaak gezegd: dat is duivels en we doen daar niet aan mee.” Naomie benadrukt dat Tambú voor iedereen iets anders betekent en dat er ook dansavonden zijn voor wat zij “nette mensen” noemt. Dan staat de muziek centraal en zijn de teksten gekuisd. “Maar het wordt ook gebruikt in spirituele ceremonies. Ik heb in een boek gelezen dat als je er heel diep ingaat, er tijdens bepaalde delen van de dans spirituele poorten worden geopend. Dan komen de geesten, de energieën die er zijn tevoorschijn, en daar dans je dan mee. En voor weer andere mensen is juist het verzetsaspect belangrijk.”  

Dat aspect is ook de reden dat Naomie samen met anderen een Tambú-performance deed toen de Koninklijke familie afgelopen januari op bezoek was in Curaçao. Niet om de koning te behagen, maar juist om zijn bezoek aan te grijpen voor een protestactie. “Tijdens de excuses [voor de slavernij door het Nederlandse kabinet, red.] op 19 december was er ook een kunstenaar en zangeres die was gevraagd om daar op te treden, Elia Isenia. Zij heeft daar een verzetlied gezongen. Er was ook iemand die de excuses wilde boycotten, maar die werd meteen de zaal uitgezet. Elia stond daar recht tegenover de minister-president van Curaçao en de Nederlandse staatssecretaris Van Huffelen, degenen die het moesten horen. Ze nam de volle vijf minuten om haar lied te zingen.” De excuses zijn omstreden, omdat er door het kabinet amper over werd overlegd met de betrokken landen. Zo hadden veel mensen het gepaster gevonden om ze aan te bieden op 1 juli, de datum waarop de afschaffing van de slavernij gevierd wordt. Naomie protesteerde die dag ook met anderen op Curaçao tegen de manier waarop de belangrijke erkenning van het leed werd weggestopt. 

In Nederland was (en is) Naomie onderdeel van een groeiende protestbeweging en speelde ze onder andere een prominente rol tijdens de Black Lives Matter-protesten van 2020. Maar ze merkt dat veel mensen op Curaçao veel minder bezig zijn met anti-racisme en het rechtzetten van fouten uit het koloniale verleden. “Het verzet leeft sterker onder de diaspora dan onder de mensen hier op het eiland. Ik neem het ze niet kwalijk. Er zijn grote klasseverschillen op het eiland en mensen leven echt in bubbels. Als je bijvoorbeeld in armoede leeft en geen informatie op school krijgt ben je met andere dingen bezig. Er is er verzet hoor, ik ken mensen die daar mee bezig zijn. Maar het is ook moeilijk om anders te denken, of in ieder geval hardop anders te denken op Curaçao, omdat de gemeenschap zo klein is.” 

Ze vertelt hoe dat duidelijk werd tijdens de slavernij-excuses “Veel mensen hadden niet eens door dat dat plaatsvond. Maar als de koning langskomt wordt het hele eiland opgedoft! Terwijl deze man voorouders heeft die het koloniale systeem generaties lang in stand hebben gehouden. En er is ook veel discriminatie tegen mensen die een donkere huidskleur hebben, colorism.” Ze is daardoor niet verrast, omdat ze de ontwikkeling van het eiland volgt. “Maar ik vind het wel schrikbarend en teleurstellend. En pijnlijk ook wel. Op Curaçao hebben veel mensen ook moeite met hun Afrikaanse erfgoed. Ze krijgen op school überhaupt weinig mee over hoe het eiland tot stand is gekomen, waardoor alles dat te maken heeft met het slavernijverleden of de geschiedenis te moeilijk is.”

Het hoogtepunt van de grote Karnavalsoptocht was voor Naomie dan ook een groep die wél blijk gaf van interesse in de Afrikaanse wortels die veel mensen op het eiland delen. “Die groep had Mansa Musa als thema genomen. Dat was de grote koning van Mali.” Die koning had een groot rijk in de twaalfde eeuw dat een groot deel van West-Afrika omvatte. “Dat vond ik tof om te zien.” 

Scroll naar beneden voor meer feestelijke foto’s.