Het Portugese paradijs dat in de as werd gelegd door een verschrikkelijke bosbrand

Twee jaar geleden verkocht Lynn Koppen (35) haar appartement in Amsterdam om een nieuw leven te beginnen in Portugal. Niet dat ze het daarvoor zo slecht had. Ze werkte onder meer bij Appelsap en filmproducent Halal, studeerde aan Parsons School for Design in New York en woonde een paar jaar in Berlijn. Maar toch wilde ze iets anders, iets dat ze niet kon vinden in de steden waar ze woonde: zelfvoorzienend zijn, onafhankelijk van vervuilende voedselproducenten en energieleveranciers.

Lynn vond de ruimte en tijd die ze nodig had om haar droom te verwezenlijken, in een gemeenschap met zo'n tweehonderd gelijkgestemden in een vallei in centraal Portugal. Ze kocht er een stuk land, en bouwde er haar project A Vida Fausto op. Ze woonde in haar 'birdhouse', een idylle midden in het bos. Tot drie weken geleden, toen een enorme bosbrand door het gebied raasde en die alles waarvoor ze zo hard voor had gewerkt in de as legde.

"Het is nog een beetje onwerkelijk," vertelt Lynn via Skype vanuit het huis van vrienden die haar voorlopig onderdak bieden. "We hebben anderhalf jaar geïnvesteerd om daar nu de vruchten van te kunnen gaan plukken, en nu kunnen we weer van voor af aan beginnen. Maar het is wel heel mooi wat hier gebeurt, want Portugezen hebben gigantisch veel eten en kleding gestuurd, en ook vanuit Nederland komt heel veel hulp."

Lynn's avontuur begon in 2015, toen ze met haar camper door Portugal reed. Ze was toen al enige tijd bezig met duurzaamheid. Ze werkte destijds in Berlijn, waar ze ook al probeerde op een zo ecologische verantwoorde manier te leven. "Ik kocht tweedehands kleding en probeerde zo veel mogelijk biologisch te eten, maar in de stad loop je toch tegen allemaal problemen aan. Ik kreeg nog steeds energie van Nuon. Je stadse leven is ook zo druk dat je niet elke dag een uur kan rijden naar een boer om daar eten te gaan halen. Toen dacht ik: als ik dit wil doen, moet ik eerst zelf in een basisbehoefte gaan voorzien, te beginnen bij eten en onderdak, en moet ik dat ergens gaan doen waar de omstandigheden ideaal zijn," zegt ze.

Die plek was dus in een vallei in centraal Portugal, waar ze een stuk grond kocht. "De weersomstandigheden hier zijn ideaal om allemaal verschillende dingen te kunnen verbouwen. Er is hier in de vallei een grote gemeenschap met allerlei experts op allerlei gebieden, van bouwen tot biowetenschap. Er zijn in onze gemeenschap ongeveer 150 volwassenen en 50 kinderen uit alle hoeken van Europa, die hier allemaal met een soort eco-mindset en een alternatieve levensstijl zitten. Als je ze naast elkaar neerzet denk je: wat is dat voor raar circus. Maar we delen allemaal een zelfde visie, en er zijn allemaal mensen met andere vaardigheden, van holistische dokters tot ecobouwers en van wetenschappers tot evenementenorganisatoren."

Lynn bouwde op haar land een huis voor zichzelf, en cabins voor mensen die het stadse leven even wilden ontvluchten, en voor wie ze allerlei cursussen organiseerde, onder meer in permacultuur, food fermentation en macramé. Tot drie weken geleden het noodlot toesloeg. Felle bosbranden, aangewakkerd door orkaan Ophelia, trokken door de vallei en verbrandden de huizen van 22 bewoners, waaronder dat van Lynn. Een ramp, maar eentje die volgens Lynn voorkomen had kunnen worden.

Volgens Lynn zijn de branden namelijk een direct gevolg van de papierindustrie, die enorme hoeveelheden eucalyptus in Portugal plant. "Vanuit de Europese Unie wordt daar heel erg op aangedrongen, en er wordt subsidie verstrekt, vooral om in de gigantische behoefte aan wc-papier te voorzien," vertelt ze. "Sinds juni zijn er hier al heel veel branden, dat is continu aan de gang. Eucalyptus is een heel snel groeiende boom, met slecht hout, maar daarom wel geschikt voor wc-papier. Het is een boom die voor het ecosysteem funest is, omdat-ie al het water aan de grond onttrekt. Bovendien is die eucalyptus funest voor de biodiversiteit. Daarnaast vormt het een gigantisch brandgevaar. Als er iets in de fik vliegt en er staat eucalyptus omheen, dan gaat alles eraan."

Bekijk: De Laatste Man van Mahana

Dat is precies wat er in de vallei gebeurde waar Lynn woonde. Ze vermoedt zelfs dat de branden die haar troffen bewust zijn aangestoken. "Het weekend voordat ons dorp afbrandde waren er vijf branden ontstaan in het gebied ten zuiden van ons, allemaal tegelijkertijd, midden in de nacht. Ook de baas van de plaatselijke brandweer heeft gezegd dat het waarschijnlijk om brandstichting gaat, want 's nachts is er geen zon die een vuur kan doen ontstaan, en daarnaast ontstonden de branden allemaal in afgelegen bosgebieden, waar normaal gesproken geen mensen rondlopen die brand kunnen veroorzaken."

"Een week lang hebben wij, de burgers, met pick-up trucks en watertanks die branden bestreden, met hulp van de brandweer. Dat vuur is toen niet heel ver bij ons de vallei ingekomen. Maar er was een kilometers lang front dat nog aan smeulde, de brand woedde onder de grond door. Toen zijn we patrouilles gaan lopen, om kleine brandjes die oplaaiden uit te maken. Als er dan weer eentje oplaaide, moest de burgemeester komen met zijn eigen watertank, om het vuur te blussen. Dat ging wel goed, totdat orkaan Ophelia langskwam. Wind is echt het ergste dat je kunt hebben bij een bosbrand. Door de orkaan zijn de branden weer opgelaaid. Ik was bezig om alle communicatie vanuit het dorp te regelen. Maar er waren geen brandweerlieden beschikbaar. We hebben elke stad in de omgeving gebeld, om te zeggen dat ze de brandweer moesten sturen, want de vlammen werden te hoog. Maar er was niemand. Het was niet meer te houden. Er kwamen vanaf drie kanten gigantische branden op ons af, die razendsnel de berg afrolden."

Het staat niet vast dat de papierindustrie achter de branden zit, maar ze hebben er wel een belang bij. De afgebrande stukken bos kunnen ze namelijk voor een goede prijs opkopen, om er vervolgens nieuwe eucalyptusplantages te beginnen. "Al de dag nadat de grote brand hier was stonden ze bij mensen op de stoep om hun land te kopen," vertelt Lynn. "Die mensen hebben hun hele oogst verloren, die hebben misschien ook wel hun huis verloren, en die zien dan geen andere uitweg."

Steun van de Portugese overheid heeft ze niet gekregen. "De Portugese overheid heeft de branden tot nationale ramp verklaard, waardoor ze zich overgegeven hebben en het in handen van Europa gelegd," vertelt ze. "Nu moet de Europese Unie er iets mee doen, qua noodfondsen. En zodra iets een nationale ramp is, hoeven private verzekeraars niet uit te keren. Wij moeten nu lijsten aanleveren van onze schade. Dat gaat dan naar een Europees fonds, maar de kans dat we daar wat van zien is niet zo groot, en áls het gebeurt is dat waarschijnlijk pas over jaren. Daarnaast kan niemand echt goed aantonen wat de schade precies is. Voordat we alle troep mogen opruimen moet eigenlijk de politie eerst komen om foto's te maken van de schade, maar die is veel te druk. De politie kan nooit naar iedereen toe om foto's te maken, want zij zijn ook onderbemand. Het is een grote chaos. En sommige dingen zijn moeilijk in geld uit te drukken. Ik heb mijn huis zelf gebouwd, en het is moeilijk te zeggen hoeveel dat waard is."

Daarom besloot Lynn om zelf actie te ondernemen. Met hulp van vrienden zette ze een crowdfudingcampagne op, om te helpen bij de wederopbouw. "Waar het voor mij om draait is dat iedereen weer een dak boven zijn hoofd heeft, en er geld in onze lokale economie komt. En dat de mensen die ons van biologisch eten voorzien hun boerderijen weer kunnen oplappen. Dat is heel erg belangrijk, en daarom ben ik ook de campagne begonnen. Niet alleen voor mezelf, maar ook om werk te kunnen verschaffen, want dat heb ik het afgelopen jaar ook gedaan – ik had tien mensen die het afgelopen jaar voor mij werkten, als houtbewerkers bijvoorbeeld."

Ondertussen werkt Lynn verder aan de plannen die ze al had. "Iedereen is heel erg positief gestemd en wil hier blijven wonen. "De eerste angst was dat veel mensen weg zouden trekken, maar we hebben elkaar nodig om het weer op te bouwen. Voor de brand was ik al met vier anderen bezig aan een groot plan voor onze vallei. Hoe kan je met de natuur leven waarbij het ecosysteem ook op een gezonde manier hersteld wordt, maar je tegelijkertijd sociaal en financieel duurzaam kunt zijn? Daar waren we al mee bezig, en daar hadden we de tijd voor genomen omdat het nogal een groot project is, maar door de brand moeten we dat plan nu versneld gaan uitvoeren."

Lynn is dus niet het type dat opgeeft en haar idealen bij de eerste tegenslag overboord zet. "Ik heb hele mooie herinneringen aan mijn birdhouse, en ik voelde me elke dag gelukkig om daar wakker te worden. Maar het enige consistente in het leven is verandering. Dat is misschien niet het meest comfortabele, maar het helpt mij meer om de nieuwe kansen te zien dan om nu in zak en as te gaan zitten," zegt ze.

"Ik maak me wel boos om de papierindustrie, maar ik kan mijn energie beter gebruiken om de mensen hier te helpen en te zorgen dat er snel weer een lokale economie draaiende is, dan dat ik in een soort wanhoop verval. Ik geloof heel erg dat je een keuze hebt: of je bent een slachtoffer van de omstandigheden, of je bent de schepper van de omstandigheden. Ik kies voor dat laatste, dat helpt."