Experts leggen uit waarom je soms moet lachen op ongepaste momenten

Als je ook lijdt onder de altijd aanwezige angst dat je op een ongepast moment in de lach schiet, dan weet je dat het juist gebeurt wanneer het je enige taak is — de enige taak die je op dat moment hebt als beschaafd persoon — om niet te lachen. Zoals tijdens een minuut stilte voor dode dolfijnen bij een concert van Greenpeace (dit is gebeurd), of tijdens serieuze ruzies met een boos vriendje waar je al voor 84 procent overheen bent (dit is gebeurd). Of als iemand vertelt dat haar lieve oma die haar heeft opgevoed net is overleden (dit is nog niet gebeurd, zo lang als ik leef zijn oma’s heilig).

In tegenstelling tot geforceerd lachen — dat gespannen blaffen, gemaakt om iemand anders zich goed te laten voelen — geeft ongepast lachen iedereen een slecht gevoel. Zelfs als je weet dat je het niet zo bedoelt, denken je omstanders dat je een probleem hebt. En ja, dat heb je ook.

Betekent deze kleine aandoening dat je een cynische lul bent zonder hart en empathie? En zo niet, wat gaat er dan om in je hoofd?

“Ongepast lachen is erg interessant,” zegt Steven Ellen, directeur van het Psychologische Oncologie Programma in Melbourne. “We doen het allemaal, ik doe het zelf ook erg vaak. Het kan echt heel lastig zijn. Je kan over een heel gespannen onderwerp aan het praten zijn en je lichaam reageert opeens door te gaan lachen.”

Ellen denkt dat nerveus lachen een psychologische reactie is op angst en spanning, waardoor “ons eigen lichaam ons laat lachen om de spanning te verlichten, zelfs al willen we helemaal niet lachen en blijven we liever serieus.”

Jordan Raine, onderzoeker naar “Menselijke non-verbale vocalisaties” aan de Universiteit van Sussex in Engeland, geeft ook aan dat het een manier van de hersenen is om de spanning te verlichten, of een soort defensief mechanisme wanneer je met iets heftigs, mogelijk traumatiserends te maken krijgt.

“Er kunnen soms stuipen opkomen van nerveus gelach als reactie op een gebeurtenis, misschien om ons te beschermen tegen datgene dat we meemaken.”

Raine stipt nog een ander punt aan, “emotionele inconsistentie,” dat ook wel eens hout zou kunnen snijden. Dit gaat om aanvallen van oncontroleerbaar en onvoorspelbaar gelach bij sommige mensen met een hersenafwijking, zoals sclerose en dementie. Hij noemt een onderzoek uit 2005 waarin een patiënt met een hersenafwijking een pathologische lach ontwikkelde bij het inslikken van vloeistoffen, maar niet bij vaste stoffen.

Dit betekent niet dat ongepast lachen gelijk staat aan een hersenafwijking, maar wel dat we wat kunnen leren over de alledaagse versie door naar de extremen te kijken. Er is een theorie die een antwoord op de emotionele inconsistentie probeert te geven. Het zou een foutje kunnen zijn in de connecties die bepaalde gebieden van de hersenen verbinden. Die gebieden zijn de corticale structuren — die helpen je de informatie rondom het “grappige” moment te verwerken (en dus wat voor reactie gepast is) — en het “evolutionair oude cerebellum,” dat deze emotionele reacties, inclusief lachen, helpt te reguleren.

Als je deze theorie op gezonde mensen, die lachen op ongepaste momenten, toetst, kan het zo zijn dat het ongepaste lachen het resultaat is van getouwtrek tussen deze twee regio’s. “We vinden een gebeurtenis misschien wel zo hilarisch dat onze corticale structuren de zintuigelijke overvloed in onze andere hersenstructuren niet kunnen controleren, waardoor we dus oncontroleerbare lachstuipen krijgen.

Als het gaat om donkere humor zegt Alex Borgella, een sociaal psycholoog die de vele complexiteiten van humor bestudeert, dat ongepastheid op veel manieren juist het deel is waarom iets überhaupt grappig is. Het gaat allemaal om je “taxatie” (perceptie) van de “prikkel.”

“Dus als je een situatie ziet die onschadelijk een sociale of morele norm schendt, bijvoorbeeld een keiharde scheet tijdens een begrafenis, zul je eerder lachen dan wanneer je een schadelijke overtreding van die norm ziet,” zegt Borgella. “Als iemand bijvoorbeeld wordt neergeschoten bij een begrafenis reageer je niet op die manier — in tegenstelling tot iets dat geen schade aanricht, zoals een scheet in de badkamer.”

Bekijk ook: de vreemde wereld van stinkdierbezitters

Dat zou kunnen uitleggen waarom je iets waarschijnlijk niet grappig vindt wanneer iemand je iets laat zien wat diegene hilarisch vindt en heel graag wil dat jij dat ook vindt. De verwachting dat je iets grappig gaat vinden haalt de scherpe randen van het potentieel af. Bij ongepast lachen gebeurt precies het tegenovergestelde, tot op zekere hoogte.

Maar uiteindelijk weten we nog steeds niet waarom mensen überhaupt lachen, zegt Raine. Dus het is heel moeilijk om te zeggen waar dat nerveuze lachen vandaan komt. “Het is een van die grappige dingen in het leven die we niet goed begrijpen, ook al gebeurt het elke dag,” zegt hij.

“Binnen de psychologie begrijpen we de ongebruikelijke dingen beter dan de gebruikelijke.”

Daar heb je het antwoord. Ongepast, nerveus lachen gebeurt overal. Je bent niet de enige, maar het is wel een vloek. Maar bekijk het positief: dit gebeurt waarschijnlijk omdat je hersenen de angst die is ontstaan door nare gebeurtenissen kwijt moeten, dus je bent waarschijnlijk juist gevoeliger, zeker niet minder gevoelig, dan mensen die hun lachspieren onder controle kunnen houden. Gebruik dit excuus; het is waarschijnlijk je beste verdediging.