Moeten we contact zoeken met inheemse Amazone-stammen?

In juni 2014 doemden er ineens zeven leden van de Chitonawa-stam op uit de regenwouden van de Amazone. Op een paar lendendoeken na waren ze compleet naakt. Vanaf de overkant van een rivier probeerden ze contact te maken met de mensen uit het kleine dorpje Simpatia, deel van een regio die door de Braziliaanse overheid is beschermd vanwege een andere inheemse groep, de Ashaninka.

In een video die een lokale inwoner van de ontmoeting maakte, lijken de Chitonawa aanvankelijk wat terughoudend. Eentje zwaait wat ongemakkelijk met een vuurwapen dat hij waarschijnlijk heeft meegenomen uit een houthakkerskamp net over de grens met Peru. Maar dan steekt een man uit Simpatia de rivier over om de Chitonawa bananen aan te bieden, waarna ze uiteindelijk meegaan het dorp in.

Volgens lokale media klaagden de Chitonawa over "onderlinge ruzies". Ze werden omschreven als "zeer, zeer bang," en hadden kennelijk bijna honderd kilometer afgelegd vanaf hun thuis in de Peruviaanse jungle. Ze zouden "herhaaldelijk zijn vervolgd en gedood door blanken" – waarschijnlijk drugshandelaren en illegale houthakkers die hun territorium waren binnengedrongen.

De Chitonawa doemen op vanuit de jungle vlakbij Simpatia

"De Chitonawa zeggen dat er al zoveel van hun mensen zijn gestorven dat ze ze niet eens allemaal konden begraven, en dat hun lijken zijn opgegeten door aasgieren," zo zei een van de Ashaninka. De Chitonawa wisten echter niet dat simpelweg de aanwezigheid van buitenstaanders, zelfs de Ashaninka, al dodelijke gevolgen voor ze kan hebben. In de video grijpt een van de bosjesmannen een t-shirt van een reling, waarna een Ashaninka hem abrupt tegenhoudt. Niet omdat dat shirt nou zo belangrijk voor hem is, maar omdat deze overladen is met microben en ziekteverwekkers waar de buitenwereld allang immuun voor is, maar waar een Chitonawa doodziek van kan worden.

Volgens statistieken die aan VICE News zijn verschaft door antropoloog Rob Walker, die aan de universiteit van Missouri onderzoek doet naar Amazoneculturen, hebben tussen 1875 en 2008 al 117 epidemieën het leven geëist van meer dan 11 duizend leden van inheemse Amazonesamenlevingen. Zo'n driekwart van hen stierven aan ziekten als de mazelen, malaria, of griep. Er wordt momenteel geschat dat er zo'n honderd geïsoleerde stammen in het regenwoud leven, van wie de leden nauwelijks bestand zijn tegen dit soort ziektes.

De Funai, het officiële departement van de Braziliaanse overheid dat zich bezighoudt met de bescherming van inheemse stammen, stuurde uit voorzorg een team van medische experts naar de pas opgedoken Chitonawa. Bij allen zeven werden verkoudheden en griep geconstateerd. Niemand ging er uiteindelijk aan dood, maar een van de leidende Funai-dokters vreesde wel dat potentieel dodelijke ziektes, zoals de mazelen en longontstekingen, op korte termijn nog hun intrede zouden kunnen doen.

Om zowel cultuurgevoelige als om biologische redenen, zijn de overheden van Brazilië en Peru voorstanders van een 'hands off'-benadering van ongecontacteerde stammen. Er zijn beschermde reservaten opgericht, waarvan het voor buitenstanders strikt verboden is ze te betreden. Ondertussen is er echter een verwoede strijd ontstaan tussen pleitbezorgers en academici over wat nu te doen. En de inzet daarvan is bijzonder hoog: de leefomstandigheden van mensen – sterker nog: de levens van mensen, kunnen zomaar teniet worden gedaan als de verkeerde keuzes wordt gemaakt.

Rob Walker en zijn onderzoekspartner Kim Hill stelden onlangs in het vakblad voor de American Association for the Advancement of Science dat de huidige situatie een abjecte mislukking is geweest, en dat de stammen geen enkele kans hebben tegen de moderne dreigingen die hun leefgebieden in het geding brengen. Er zijn commerciële belangen met rijke en machtige lobby's, en bovendien zijn er tal van drugsdealers die zich vreselijk weinig aantrekken van alle overheidsregulaties. Daarom bepleiten Walker en Hill dat "gecontroleerd contact" de enige ethische en humane oplossing is voor dit steeds prangender wordende probleem.

"Wij geloven dat het bewijs voor zich spreekt," aldus Walker in gesprek met VICE News. "Deze mensen gaan uitsterven terwijl de wereld erbij staat en toekijkt."

Toch denkt niet iedereen er zo over. Survival International, een non-profitorganisatie uit Londen die strijdt voor de rechten van inheemse volkeren, heeft het artikel van Walker en Hill omschreven als " gevaarlijk en misleidend". Stephen Corry, directeur van Survival International, zei tegen dat VICE News dat hij "niet denkt dat Walker en Hill een mening uitdrukken die breed wordt gedragen onder mensen die veel kennis hebben over dit probleem. Wat ze eigenlijk zeggen is: 'laten we daar naartoe gaan en dit zogenaamde gecontroleerde contact opleggen, wat in feite neerkomt op: 'laten we hun land innemen.'"

Corry zei verder dat er een duidelijk motief bestaat achter elke poging om contact te leggen, en dat is de geïndustrialiseerde samenleving die hongerig is naar meer onroerend goed. Hiermee wordt volgens hem "het feit gerechtvaardigd dat deze mensen zouden moeten 'meegaan met de ontwikkelingen van de moderne wereld,' of hoe ze het ook willen noemen. Onze positie is dat er niks per se modern is aan een geïndustrialiseerde samenleving."

Hoewel het woord 'ongecontacteerd' veelvuldig gebruikt wordt om over de volkeren te praten, zijn veel pleitbezorgers het erover eens dat ze eigenlijk een soort vluchtelingen zijn die zich bewust hebben afgesloten van de buitenwereld. Corry stelt dat deze mensen op geen enkele manier achterlopen op de 'moderne' samenleving – ze hebben er simpelweg voor gekozen om "een ander pad te bewandelen."

"Deze mensen vertegenwoordigen een alternatieve manier om naar de wereld te kijken, en de hedendaagse industriële en politieke elites hebben daar geen antwoord op," zei hij. "De geïndustrialiseerde natiestaat gaat proberen hun land in te nemen, en dat gaat ze ook lukken, zolang iedereen achterover blijft leunen en het accepteert als een onvermijdelijk feit."

Walker geeft op zijn beurt toe dat de meeste mensen het eens zijn met de opvatting van Corry en Survival International. "Maar dat wil niet zeggen dat ze gelijk hebben," zegt hij vervolgens. "Zij zijn activisten, geen wetenschappers." De mensen die pleiten voor het vermijden van contact hameren volgens Walker op "culturele overleving", terwijl degenen die juist wel contact propageren uitgaan van "individuele overleving". Hij gelooft dat dit duidelijk wordt als je kijkt naar de benauwde levensomstandigheden die de volkeren zonder contact hebben.

"Stel je voor dat jouw familie daar wordt vermoord door drugshandelaren, stropers en houthakkers," zegt Walker, "denk je dan echt dat het voldoende is om alleen te proberen om deze groepen uit de buurt te houden? Zou je je familie daarvoor de geneugten van moderne gezondheidszorg ontzeggen?"

Nixiwaka Yawanawa is een lid van de Amazonestam Yawanawa, waar twee generaties geleden voor het eerst contact mee is gelegd. Ook deze stam leeft extreem geïsoleerd: voor de dichtstbijzijnde weg moet je een dag varen per boot. Desalniettemin zijn ze aangesloten op het internet, en voorzien ze de buitenwereld in annatto – een rood pigment dat wordt gemaakt van de zaden van de achioteboom – om cosmeticaproducten mee te maken. Nixiwaka, die soms ook Joel genoemd wordt, woont sinds vier jaar in Londen.

Yawanawa vindt niet dat het contact met de westerse wereld ze veel goed heeft gedaan. "Door de westerse invloed zijn we bijna onze spiritualiteit kwijtgeraakt, net als onze cultuur en onze identiteit. Nog altijd vechten we tegen de effecten van materialisme, verdeling, en ziektes," zei hij tegen VICE News. Nixiwaka is een tegenstander van gecontroleerd contact, maar heeft het zelf prima naar zijn zin in Europa. Vanuit hier denkt hij een beter bewustzijn te kunnen creëren voor de problemen van de Yawanawa.

Volgens Walker kunnen inheemse stammen de interactie met buitenstaanders overleven, als degenen die contact maken zich toeleggen op het leveren van voedsel, tolken, en uitgebreide medische behandeling voor zolang als dat nodig is. Dat is een duur voorstel, waar de meeste Zuid-Amerikaanse overheden niet het geld voor hebben. Walker wijst echter op diverse succesverhalen, vooral die van de Puerto Barra Aché-stam in Paraguay. De Amerikaanse missionaris Rolf Fostervold was de eerste die in de jaren zeventig contact met ze legde, en samen met zijn vrouw en kinderen voorzag hij de Aché toen direct van ondersteuning en medische zorg. Als gevolg daarvan is er slechts één van de achttien Aché overleden als gevolg van de eerste interacties.

Bjarne Fostervold, de zoon van Rolf, was er bij tijdens deze eerste expedities Nu is hij 56, en nog altijd leeft hij met zijn vrouw en drie kinderen te midden van de Aché. Hij omschrijft de diverse non-profitorganisaties die tegen contact zijn als "goed bedoelend," maar zegt ook dat "het nogal simplistisch is om te hopen dat de inheemse volkeren nooit in contact zullen komen met de buitenwereld. Dat is een overgeromantiseerd beeld van hun situatie."

"Ik zal de laatste zijn die gaat roepen dat het Westen alleen maar prachtige oplossingen biedt voor de levens van mensen, maar tegelijkertijd is het ook zo dat de mensen in de oerwouden worstelen met hun eigen grote problemen," aldus Fostervold. Hij vindt dan ook dat de methodologie van gecontroleerd contact ondanks de risico's beter is dan ongepland contact, wat vrijwel zeker dodelijke consequenties heeft. Totale isolatie kan bovendien betekenen dat een compleet volk verdwijnt zonder dat de rest van de wereld daar ooit vanaf zal weten.

"We hebben te maken met een steeds kleiner wordende jungle, en ongecontacteerde groepen hebben nauwelijks nog plekken waar ze naar kunnen uitwijken," aldus Fostervold. "Er zijn groepen in Paraguay die verwijderd willen blijven van de buitenwereld, maar het is een kwestie van tijd voordat de bulldozers over hun land zullen razen. De vraag is: gaan we actief proberen de schade van zo'n tragedie te beperken, of gaan we in het kader van 'bescherming' achterover leunen en helemaal niks doen?"