Hoe help je een vriend die in een gewelddadige relatie zit, maar geen hulp wil?

Partnergeweld is een van de grootste geweldsproblemen in Nederland. De cijfers die we nu hebben zijn niet volledig omdat er sprake is van onderrapportage, maar het plaatje dat we nu kunnen schetsen is allesbehalve mooi: vorig jaar werden 1,2 miljoen mensen in Nederland slachtoffer van huiselijk geweld in de brede zin, waarvan 820.000 mensen structureel geweld meemaken. Daarbij gaat het vooral om psychisch geweld: daarvan zijn er vorig jaar 680.000 slachtoffers geteld. Er zijn jaarlijks ongeveer 100.000 kinderen en jongeren die getuige zijn van geweld binnen hun gezin of zelf slachtoffer zijn. En ook: in Nederland sterft elke tien dagen een vrouw als gevolg van huiselijk geweld.

De kans dat je iemand kent die slachtoffer is van partnergeweld, is dus vrij groot. Maar wat kan je doen als je vermoedt dat een van je vrienden in een gewelddadige relatie zit? Hoe kan je diegene zo goed mogelijk helpen? En wat als diegene niet geholpen wil worden?

VICE sprak Kirsten Regtop, een trainer en spreker die zich bezighoudt met de aanpak van partnergeweld en binnenkort een benefiet organiseert voor slachtoffers van partnergeweld. Regtop merkte dat het onderwerp in de hulpverlening snel van tafel verdwijnt, omdat het vaak ontzettend complex is om een slachtoffer van partnergeweld goed te helpen. Als je zelf iemand wil helpen die in een gewelddadige relatie zit, zal je dat ongetwijfeld ook merken.

Om te beginnen: hoe weet je zeker dat je vriend slachtoffer van partnergeweld is? Volgens Regtop zijn er enkele signalen waar je op kan letten, maar het allerbelangrijkste is dat je afgaat op je eigen gevoel. Is het gedrag van je vriend bijvoorbeeld sterk veranderd? Gaat die zich plotseling volledig anders kleden, of zoekt die excuses om niet meer af te spreken? Is je vriend plots minder gemakkelijk bereikbaar of verandert die tijdens het telefoongesprek op gekke momenten het gespreksonderwerp?

Volgens Regtop kan het ook gebeuren dat slachtoffers subtiel polsen wat jij vindt van hun thuissituatie. Ze vertellen dan slechts een klein deel van wat er speelt bij hen thuis. 

Je moet dus niet uitsluitend letten op fysieke signalen van geweld. Met andere woorden: een slachtoffer hoeft geen blauwe plekken te hebben om in een gewelddadige relatie te zitten. “Zo vertelde een politieagent eens over een vrouw wier hondjes bedreigd werden door haar partner. Dat is superintimiderend, maar je houdt er geen blauwe plek aan over,” vertelt Regtop. Ook succesvolle, goed functionerende en sociale mensen kunnen achter gesloten deuren mishandeld worden. “We moeten echt af van dat clichébeeld van de timide vrouw met een blauw oog als slachtoffer,” vertelt Regtop. “Je ziet zoveel hoogopgeleide mannen en vrouwen die floreren in het bedrijfsleven, en alsnog een slachtoffer van partnergeweld zijn.” 

Een ander vooroordeel over een gewelddadige relatie, is dat je er gemakkelijk uit kan stappen. Volgens Regtop is dat allesbehalve het geval: zo blijft een slachtoffer van partnergeweld gemiddeld nog zeven jaar in de gewelddadige relatie. Het gros van het partnergeweld in Nederland is systematisch en niet eenmalig.

Regtop verwijst naar de keren dat ze samen met de politie op pad ging na een melding van heftig huiselijk geweld. “Beide betrokkenen geven aan dat ze willen dat het geweld stopt, en vaak geeft het slachtoffer dan ook in the heat of the moment aan dat ze uit de relatie wil,” vertelt ze. “Maar tegelijkertijd ontstaat er een paar dagen erna al twijfel: ze hebben het gevoel dat hun gewelddadige partner eindelijk hulp wil zoeken, of ze denken dat ze de situatie misschien toch overdreven hebben in hun hoofd.” Volgens Regtop willen slachtoffers vaak liever dat de partner geholpen wordt, dan dat ze de relatie willen verbreken. “Op het moment dat je iemand wil bijstaan bij het verbreken van de relatie, is diegene vaak juist al aan het verzoenen.” 

Volgens haar zijn die frustraties die je als hulpverlener voelt – en die er dus ook voor zorgen dat een slachtoffer van partnergeweld helpen ontzettend moeilijk kan zijn – vergelijkbaar met de gevoelens die je als vriend kan voelen. 

Een van de eerste stappen om iemand te helpen, is uitzoeken waarmee je te maken hebt. Het is goed om te begrijpen waarom mensen überhaupt slachtoffer worden en niet meteen de biezen pakken na de eerste aanvaring met hun partner. 

Volgens Regtop zijn slachtoffers van partnergeweld vaak erg empathisch. Daardoor denken ze: wat heb ik gedaan om dit geweld te veroorzaken, en wat moet ik doen om de situatie te veranderen? Dat een slachtoffer zichzelf vaak niet eens herkent als slachtoffer, zorgt er voor dat het moeilijk is om hulp aan te bieden. “Ze zien zichzelf niet als slachtoffer, maar eerder als degene die het geweld veroorzaakt heeft.”  

Daarbij wordt vaak onderschat hoe diep zo’n ongezonde machtsverhouding in de relatie zit, zowel bij fysiek als psychisch geweld. “Dit soort relaties kenmerken zich door extreme verliefdheid in het begin. Slachtoffers worden volledig ingepakt, en stellen zich kwetsbaar op. Dan kan de gewelddadige partner daar op een erg venijnig en subtiele manier misbruik van maken,” vertelt ze. “Hij gaat bijvoorbeeld zeggen: ik hou zo ontzettend veel van je, en als je ook van mij houdt, dan ga je niet meer om met die vriendengroep.” Een slachtoffer past zich steeds meer aan, en een gewelddadige partner neemt steeds meer controle over het leven van een slachtoffer. 

En dat brengt ons bij een ontzettend belangrijke reden waarom je niet simpelweg kan verwachten dat je vriend of vriendin weggaat: het kan erg gevaarlijk zijn. Het gros van de slachtoffers die uiteindelijk sterven door partnergeweld, worden vermoord op het moment dat ze de relatie beëindigen. “Een slachtoffer wil hulp, maar een partner controleert alles. Wanneer je hulp zoekt, kan het geweld dus verergeren,” vertelt Regtop. 

Een belangrijke eerste stap kan zijn om met je vriend af te spreken, weg van zijn of haar huis. “Ga bijvoorbeeld even wandelen,” vertelt Regtop. “Vooral in tijden van corona is het belangrijk om een veilige ruimte te hebben waar je in gesprek kan gaan.”

De volgende stap is om zo open mogelijk in gesprek te gaan. “Je eerste reflex is misschien om een hoop vragen te stellen, maar daar moet je voorzichtig in zijn,” aldus Regtop. Ze raadt bijvoorbeeld af om meteen de partner af te kraken, want dat kan juist de band tussen het slachtoffer en de gewelddadige partner versterken. “Dan komt weer dat schaamtegevoel: zolang je vriend denkt zelf verantwoordelijk te zijn voor het dominerende, controlerende en manipulatieve gedrag van zijn of haar partner, dan voelt ‘ie zich ook schuldig over het slechte beeld dat van zijn of haar partner wordt geschetst.” ‘Zo erg is het toch eigenlijk niet?’,  denkt je vriend dan, en voelt zich niet vrij genoeg om te spreken over hoe het echt gaat.

Ook belangrijk is dat je niet de nadruk op jezelf legt. Zeg geen dingen als “ik kan niet slapen tot ik jou kan helpen”, want dat zorgt voor onnodige emotionele druk. En wanneer er een kind bij betrokken is, zeg dan niet “jij moet nu weg van je partner omwille van je kind”, maar eerder “je partner moet stoppen met dit gedrag, voor jullie kind.” 

Wat je wel kan doen? Volgens Regtop kan je gewoon de vraag stellen: “hoe is het nou echt met je?” Wanneer je voelt dat je vriend iets voor je achterhoudt, vraag het dan nog een keertje. Volgens Regtop is het cruciaal dat je vriend uiteindelijk beseft dat wat hem of haar is aangedaan, fout is. Het allerbelangrijkste is dus dat je vriend zelf praat: het kan al ontzettend veel helpen door simpelweg alles op een rijtje te zetten. Je hoeft niet eens concrete raad te geven.

Wanneer je merkt dat je vriend er absoluut niet over wil praten, geef dan aan dat je het begrijpt, maar dat je er bent voor wanneer die er wel klaar voor is – en dat je niet zal oordelen wanneer je het verhaal eenmaal hoort.

Goed, je hebt het gesprek gehad. Maar wat als de situatie escaleert, of je vriend zich volledig van je afsluit? Kan je dan de politie bellen?

Volgens Regtop is dat een erg complexe situatie. “Je kan anoniem advies inwinnen bij Veilig Thuis, en vragen wanneer volgens hen het beste moment is om de politie in te schakelen,” vertelt ze. “Maar bovenal: informeer jezelf over de mogelijkheden, want wanneer je vriend bij je terugkeert, is het handig om alles al goed op een rijtje te hebben.” 

Wat ook belangrijk is om te weten, is dat psychisch geweld in Nederland nog niet strafbaar is. Voor de politie kan het daarom moeilijk zijn om op er tegen op te treden. Regtop maakte dat mee met een van de vrouwen met wie ze werkte, die slachtoffer was van heftig psychisch en fysiek geweld. Omdat er niet genoeg gedocumenteerd was, kon de partner niet vervolgd worden. Enkele jaren later, toen de vrouw contact verbroken had met de hulpverleners, heeft hij haar vermoord. Volgens Regtop is het dus letterlijk van levensbelang om slachtoffers van partnergeweld serieus te nemen en te blijven ondersteunen, ondanks mogelijke frustraties.

“Het is in ieder geval cruciaal dat je je eigen twijfels niet in de weg laat staan,” zegt Regtop. “Wees niet bang dat je de situatie ‘nog erger maakt’, of dat je ‘je bemoeit met iets wat jouw zaken niet zijn’. Een gesprek kan namelijk het verschil maken.”

En hoewel het tergend kan zijn om te zien hoe je vriend keer op keer terugkeert naar zijn of haar gewelddadige partner, is het volgens Regtop van belang dat je niet opgeeft. “Wees mild en vergevingsgezind. Het is echt normaal dat mensen niet meteen weggaan bij hun partner,” vertelt ze. 

Hoewel het dus erg moeilijk kan zijn om een gewelddadige relatie te verbreken, is het weldegelijk mogelijk – en de omgeving van een slachtoffer speelt hier een belangrijke rol in. Volgens Regtop komt de grootste doorbraak vaak net na een geweldpleging, wanneer een slachtoffer om hulp vraagt. “Als iemand aangeeft erg angstig te zijn, en diegene wordt serieus genomen, dan is de kans groter dat diegene in staat is om de breuk door te zetten,” vertelt ze. Met andere woorden: als een slachtoffer aan de alarmbel trekt, is het van groot belang dat er iemand is die luistert. 

Heb je zelf te maken met partnergeweld? Neem dan contact op met Slachtofferhulp. Slachtofferrhulp biedt ook hulp voor de omgeving van een slachtoffer. Meer informatie hierover vind je hier.