Wat de voetbalwereld leerde van de hartstilstand van Fabrice Muamba

Niemand die vijf jaar geleden aanwezig was tijdens de FA-Cup wedstrijd tussen Bolton Wanderers en Tottenham Hotspur, herinnert zich dat beter dan de fysiotherapeut van Bolton, Andy Mitchell. Mitchell had moeite om zijn elftal te volgen in White Hart Lane. Het was donker die avond. Hij nam zich voor om de focus op zijn spelers te houden en niet op de bal. In de 41ste minuut stortte de 23-jarige Fabrice Muamba in elkaar. In de middencirkel, meters van de bal vandaan. Mitchell zag het allemaal gebeuren. “Hij ging neer in een soort slowmotion. Voorover, totaal onnatuurlijk,” vertelt Mitchell aan VICE Sports. “Ik voelde meteen dat er echt iets mis was.” Mitchell wachtte niet totdat scheidsrechter Howard Webb het signaal gaf naar de bank, zoals normaal gebeurt bij een blessuregeval. Hij rende meteen het veld op.

Vijf jaar geleden, op 17 maart 2012, klopte het hart van Fabrice Muamba 78 minuten niet. Het was misschien wel de meest geziene hartstilstand ooit. Het was in ieder geval een hartstilstand met een miraculeus einde. Muamba kan nooit meer voetballen op professioneel niveau, maar hij leeft nog wel. Het meest verbazingwekkende is dat hij geen blijvende hersenschade heeft opgelopen.

Artsen weten niet precies waarom zijn hart plotseling stopte. Een veelvoorkomende oorzaak bij vergelijkbare incidenten is hypertrofische cardiomyopathie (HCM). Dat is een aandoening die één op de 500 mensen treft en de hoofdoorzaak is voor hartstilstanden bij jonge atleten. HCM veroorzaakt een abnormale verdikking van de hartspier, dus tijdens het sporten kan de spier problemen krijgen om genoeg bloed rond te pompen. Er werd na de hartstilstand vaak gezegd dat Muamba zou lijden aan HCM. Toch denkt de voormalige teamdokter van Muamba dat voorgaande harttesten de aandoening wel opgepikt zouden hebben. Ineenstortingen zoals die van Muamba zijn zeldzaam, maar zeker niet onbekend. Sinds het incident zijn er wereldwijd meer dan twaalf professionele voetballers overleden aan een hartstilstand, onder andere in de Italiaanse Serie B en in de hoogste divisie van Roemenië. HCM is angstaanjagend moeilijk te herkennen en dat is een van de oorzaken dat er zoveel sporters overlijden. Spelers in de Engelse Premier League worden er elk jaar op getest, maar geen enkele scan ontdekte problemen bij Muamba. Nu is het te laat om de oorzaak te achterhalen. Zijn hart heeft te veel veranderingen ondergaan om nog een diagnose te kunnen stellen. Niemand zal dus weten waarom zijn hart er mee stopte die avond in Noord-Londen.

De fans van Tottenham Hotspur juichten in eerste instantie nog toen Muamba neerging. Muamba is namelijk een exponent van de jeugdopleiding van Arsenal, de grote rivaal van Tottenham. Maar toen de 30.000 toeschouwers de andere spelers met hun handen in het haar zagen staan, werden ze muisstil. Ze verenigden zich samen met de Bolton-supporters en ze zongen Muamba’s naam keer op keer.

“Het was bijna alsof de menigte hem dwong om op te staan,” herinnert een aanwezige Tottenham-supporter zich.

Toen duidelijk werd dat Muamba nog altijd niet bewoog, stopten ze. Mensen sms’ten vrienden of zochten social media af voor informatie, maar het mobiele bereik in het stadion was zwak. Degenen die wel in staat waren om op internet te komen zagen dat #Pray4Muamba al in het leven was geroepen op Twitter.

“Iedereen stond daar maar in die oorverdovende stilte,” herinnert Alan O’Brien, een aanwezige Tottenham-supporter, zich. Hij had zijn twee zoontjes meegenomen naar de wedstrijd. Zijn jongste zoontje zat op z’n stoeltje rustig te spelen op zijn Gameboy. De oudste zoon probeerde te voorkomen dat zijn broertje iets meekreeg van de traumatische gebeurtenis.

Mitchell was de eerste die Muamba bereikte, maar het duurde niet lang voordat Dr. Jonathan Tobin van Bolton en Dr. Shabaaz Mughal van Tottenham op het veld aankwamen. Het drietal zag meteen dat Muamba er hevig aan toe was. Hij lag voorover op het gras, terwijl hij zwaar ademde. Geen van zijn bewegingen leek vrijwillig. Mughal legde hem op zijn rug en begon met reanimeren, terwijl Tobin hem mond-op-mondbeademing gaf. 67 seconden nadat Muamba de grond raakte, begon de reanimatie. 74 seconden daarna, ruim twee minuten nadat Muamba naar de grond ging, plaatsten de dokters een defibrillator op zijn borst en probeerden ze zijn hart weer tot leven te wekken. “Zelfs als iemand in een ziekenhuis een hartstilstand krijgt, is er binnen twee minuten nog geen defibrillator geplaatst,” zei Mitchell. “Er is supersnel gehandeld.” Tobin reed mee in de ambulance, samen met wat medisch personeel en cardioloog Dr. Andrew Deaner. De dokter was als supporter aanwezig bij de wedstrijd en overtuigde een steward ervan om hem toe te laten op het veld. De ambulance ging naar het Londense Chest Hospital. Deaner, die daar werkte, had zijn personeel alvast voorbereid op de komst van Muamba.

Hoe snel de acties van de dokters op dat moment ook waren, de situatie was ernstig. Terwijl Tobin in de ambulance zat, trad Mitchell op als woordvoerder voor Howard Webb en Bolton-manager Owen Coyle.

“Ik zei tegen de coach dat ik niet inzag hoe we iets positief konden zeggen,” vertelt Mitchell. “Het was zo hopeloos. De coach vertelde het de rest van het team in de kleedkamer en niemand zei een woord. Iedereen zat daar maar.” Teamgenoten barstten in tranen uit om hun populaire medespeler, die bekend stond om zijn eeuwige glimlach. Nadat hij Muamba binnen 48 minuten had afgeleverd bij Deander, stortte ook Tobin in. “Ik knalde met mijn rug tegen de muur, gleed omlaag en barstte in tranen uit.” zei Tobin. “Ik geloofde op dat moment niet dat hij ooit zou herstellen. De stress en de druk die 35.000 scanderende supporters met zich meebrengen, kwam er op dat moment ook allemaal uit.” Op dat moment was Muamba medisch gezien dood. Hij ontving in totaal vijftien reanimatieschokken voor hij het ziekenhuis bereikte en ontving nog eens vijftien schokken na zijn aankomst. Geen van deze schokken wekte hem tot leven. Toch bleven ze hem reanimeren. Toen Deaner nòg een laatste test uitvoerde, begon Muambas hart plotseling weer te kloppen. Hij werd de volgende dag in een kunstmatig coma gehouden. Toen zijn temperatuur langzaam steeg, bewoog Muamba zijn hoofd en werd wakker.

Alle jeugdspelers die bij een profclub in Engeland spelen, worden uitvoerig getest. Ze vullen een enquête in op het moment dat ze zestien worden, en krijgen een elektrocardiogram (ECG). Die test controleert op abnormale hartritmes en zou HCM moeten kunnen herkennen. Zelfs wanneer spelers het ECG hebben gehad, is het niet klaar. Ze krijgen ook nog een echocardiogram en de meeste clubs herhalen dit hele proces elk jaar vanaf het moment dat een speler 21 is. Je zou dus verwachten dat een afwijking bijna niet onopgemerkt kan blijven.

Ongeveer tien uur nadat Muamba instortte en Tobin eindelijk in zijn hotelkamer zat, begon hij zich af te vragen of hij gedeeltelijk schuldig was voor dit drama. Muamba was tijdens die zomer met het Engelse jeugdelftal in Denenmarken geweest voor het EK. Was het mogelijk dat Muamba niet alle tests had gehad? “Ik was in totale paniek. Ik vroeg me af of we hem eigenlijk wel voldoende getest hadden,” herinnert Tobin zich. Gelukkig lieten rapporten zien dat Muamba uitvoerig was gecontroleerd, en dat er geen problemen te zien waren. Maar bij atleten van Afrikaanse origine is het bijzonder moeilijk om HCM te ontdekken. Een artikel uit 2008 laat zien dat zij een iets dikkere hartspier hebben dan blanke atleten, waardoor het voor dokters moeilijker te zien is of er iets is om zich zorgen over te maken. Tobin zegt dat over de waarde van de scans te discussiëren valt. Er was bijvoorbeeld eens een zeventienjarige Premier League-speler aan wie verteld werd dat hij niet meer mocht voetballen, omdat de dokters een hartafwijking constateerden. De familie van deze speler is ook getest en uiteindelijk bleek dat zijn vader dezelfde afwijking had. Maar ironisch genoeg was zijn vader Olympisch atleet geweest. De jongen wilde het risico wel lopen, maar de club stond dat niet toe. Hij is overal afgewimpeld en heeft nooit meer een sportcarrière gehad. In de dertien jaar ervaring die Tobin heeft met het onderzoeken van atleten heeft hij maar één keer een zestienjarige speler geadviseerd om te stoppen met voetbal vanwege hartproblemen. “Maar hij was een onbeduidende speler bij een onbeduidende club,” zegt Tobin. In ieder geval heeft het incident met Muamba het bewustzijn verhoogd over hoe belangrijk het is om hartproblemen op tijd te ontdekken. Maar wat betreft het herstel van Fabrice Muamba staan artsen nog steeds voor een raadsel. “Ik heb veel verschillende theorieën gehoord,” zegt Tobin. “Dat het kwam door Fabrice’s spirituele geloof of doordat hij een toegankelijke borstkas had voor reanimatie. Maar niemand weet het. Het is een mysterie.”

De snelheid waarmee Muamba is behandeld was in ieder geval cruciaal. Dat komt door de voorbereiding van alle clubs in de Premier league. Elk jaar moeten alle dokters en medici van elk team een grondige training afleggen, en elke medische staf heeft dus dezelfde aanpak bij een noodgeval. Dat was cruciaal die avond op White Hart Lane. Hierdoor hadden Tobin en Mitchell bijna geen woorden nodig om goed te kunnen samenwerken. Het Muamba-incident heeft de lat alleen maar hoger gelegd.

Natuurlijk heeft het grootste gedeelte van de atleten niet het geluk om behandeld te worden door routinematig getrainde artsen in de Premier League. “De aandoening overkomt ook minder succesvolle sporters,” zegt Millar. “De FA heeft wel een plan in zulke situaties, maar als je op zo’n moment niet wordt gereanimeerd of er gedefibrilleerd, zullen de gevolgen van een hartstilstand veel slechter zijn.”

Tobin en Muamba drinken nog wel eens een kopje koffie op z’n tijd. Muamba noemt Tobin, Deaner en twee anderen zijn beschermengelen. Muamba heeft nu een pacemaker en soms heeft hij problemen met zijn kortetermijngeheugen. “Dit merk je alleen als je Fabrice ontzettend goed kent,” zei Tobin, die nu dokter is bij Fleetwood Town. “Normaal gesproken zal je niet merken dat hij anders is na zijn hartstilstand.” Muamba heeft trouwens niet gereageerd op meerdere interviewaanvragen voor dit verhaal.

Wanneer hij en Tobin afspreken geeft hij Tobin de schuld voor alle probleempjes die spelen. “Hij maakt het me heel moeilijk. Hij zegt bijvoorbeeld dat hij geheugenproblemen heeft, omdat ik niet goed genoeg heb gereanimeerd,” lacht Tobin.

Tobin is vooral blij om zijn vriend levend te zien en ook nog in zo’n goede gezondheid. Muamba studeerde zelfs af aan de Staffordshire University in de sportjournalistiek.

“Om onderdeel te zijn van wat daar gebeurde en om dat te bereiken is uniek,” zegt Tobin. “In het voetbal zal me niets meer motiveren dan dat om eerlijk te zijn,” zei Tobin. “Ik kreeg een brief van een cardioloog, die gespecialiseerd is in reanimatie na een hartstilstand. Hij schreef dat hij in zijn hele loopbaan nog nooit had gehoord dat iemand, na zo’n lange hartstilstand, weer tot leven kwam. Dat is vooral waar ik vaak bij stil sta: het toeval dat de meest openbare hartstilstand ooit in de sport ook de meest sprookjesachtige uitkomst heeft. Dat toeval is te moeilijk om te geloven.”

Zo’n zes maanden na het incident keerde Muamba terug naar White Hart Lane. Tijdens de rust van een Europese wedstrijd. Het publiek gaf hem een staande ovatie, waaronder Alan O’Brien, de fan die met zijn twee zoontjes op de tribune zat. Alleen zijn oudste zoon was mee deze keer. Ze hadden hem zien vallen en waren nu getuige van zijn terugkeer.

Terwijl het publiek zijn naam scandeerde, liep Muamba met betraande ogen naar de plek waar zijn hart stopte. Het publiek dirigeerde hem naar die plek. “HIj wees en het publiek riep: “die kant op, die kant op,” herinnert O’Brien zich. Muamba zelf herinnert zich niet precies meer waar hij viel, maar Tottenham-supporters zullen het nooit vergeten.

—

Mis niets! Like VICE Sports Nederland voor je dagelijkse dosis ijzersterke sportverhalen.