Volgens financieel geograaf Ewald Engelen is onze generatie verdoemd

Als je weleens naar je bankrekening kijkt, of naar je tijdelijke contract, zou je zomaar eens tot de conclusie kunnen komen dat het op financieel gebied niet helemaal lekker gaat met onze generatie. Veel jongeren werken als zzp'er, bouwen geen pensioen op en krijgen geen hypotheek. Bovendien zijn de huizen duurder dan ooit, en moeten we later als we oud zijn langer doorwerken dan onze ouders.

Gaat het echt zo klote, of valt het allemaal wel mee? We vroegen het aan financieel geograaf Ewald Engelen (53), professor aan de Universiteit van Amsterdam. We hoopten dat hij ons een beetje op kon beuren, maar dat viel vies tegen. Dat hadden we eigenlijk ook wel kunnen weten, want hij liet zich eerder al pessimistisch uit over het heden én de toekomst. In het boek De Kanarie in de Kolenmijn, dat hij samen met Marianne Thieme schreef, waarschuwde hij bovendien al voor de onhoudbaarheid van de huidige politieke en economische keuzes.

VICE: Hoi Ewald, veel jonge mensen hebben het gevoel dat ze een probleem hebben. De toekomst lijkt er financieel gezien niet al te rooskleurig voor hen uit te zien.
Ewald Engelen: Ik geef ze helemaal gelijk. You're fucked.

Dat klinkt weinig hoopgevend. Gaat het op alle gebieden de verkeerde kant op?Gezondheidszorg fucked, arbeidsmarkt fucked, milieu fucked, pensioenen fucked, huizenmarkt fucked.

Jeetje, dat is nogal wat. Laten we het eens hebben over onze pensioenen. Veel jonge mensen bouwen geen pensioen op, bijvoorbeeld omdat ze zzp'er zijn.
Dat heeft allemaal te maken met hun positie op de arbeidsmarkt. De millennials gaan de meest hoogopgeleide generatie ooit worden, maar de helft van die jongeren zal op een arbeidsmarkt terechtkomen waar er geen banen voor hen bestaan. Ze gaan een hele serie van korte arbeidscontracten tegemoet. Misschien is er uiteindelijk een vaste baan in het vooruitzicht, maar dat is onzeker. Of je wordt zzp'er, wat betekent dat je niet aan pensioenopbouw doet. We hebben 1300 miljard euro gespaard voor pensioenen, en een substantieel deel daarvan gaat naar de lopende pensioenen toe. Dan hebben jullie echt het nakijken.

Daarmee benadelen onze ouders hun kinderen eigenlijk. Hoe komt het dat ze daarmee wegkomen?
We hebben een collectief handelingsprobleem. Het zijn niet zozeer je ouders die dit doen. Het zijn de ouders van andere kinderen die dat doen, en je bent volkomen bereid om te accepteren dat je eigen ouders er niks mee te maken hebben.

Veel geld sparen lijkt de enige manier om niet ten onder te gaan. Is dat ook zo?Jullie moeten wel sparen. Met name de 50-plussers moeten gaan uitgeven want zij zijn de rijkste generatie ooit. Je zou eigenlijk een soort strafbelasting moeten introduceren.

En hoe zit het met de huizenmarkt? Het is nu bijna onmogelijk om een huis te kopen. Blijft dat zo?
We moeten accepteren dat er de komende twintig jaar veel huizen vrijkomen omdat al die 65-plussers doodgaan. Dat is een hele grote generatie, en dat betekent dat er veel woonruimte vrijkomt. De enige vraag is of millennials ook in al die huizen willen wonen. Jullie generatie trekt massaal naar Amsterdam toe. Ik zou jullie van harte willen aanraden om Amsterdam lekker de rug toe te keren. Het is daar veel te druk, er zijn veel te veel toeristen en veel te veel ouderen. Ga lekker naar Arnhem en maak daar een wilde stad van.

Maar dan moeten we weer inleveren. Dan zijn we weer het slachtoffer.
Nee, dat moet je als een kans zien. Niet als een nadeel. Amsterdam is niet leuk meer, het is allemaal afgelikt.

Heeft het eigenlijk nog wel zin om te studeren? Is die investering niet nutteloos?
Studeren doe je niet alleen om je voor te bereiden op de arbeidsmarkt. Je doet het ook om iets te leren van de geschiedenis. Het gaat om zelfontplooiing; blijf dit doen. Het is geweldig.

Dit klinkt allemaal vrij apocalyptisch. Kunnen we hier iets aan doen?
Kom in opstand, wees politiek actief. We hebben te maken met een samenleving die is vergrijsd. De ouderen van nu willen vooral hun eigen lieve leventje leiden tot ze dood zijn. De toekomst interesseert ze niet. De enige manier om ervoor te zorgen dat er genoeg overblijft voor jullie, is door het politieke veld om te gooien. Laat het niet over aan die anderen. Ik merk bij millennials een enorme afkeer van traditionele politiek. Dat is ook volkomen terecht, maar als je je zo afkeert, betekent het wel dat je het hele staatsapparaat overlaat aan de 50-plussers.

De toekomst is allesbehalve rooskleurig, maar we moeten roeien met de riemen die we hebben. Wat kunnen we op individueel niveau doen om onze positie te verbeteren?
Een van de dingen die me opvallen aan millennials is dat ze op een andere manier naar de wereld kijken dan de generatie voor hen – de generatie die opgroeide voor de crisis en die sterk was gericht op economische welvaart en zekerheid. Ze hadden hun carrière hoog in het vaandel staan. Veel millennials kijken daar anders tegenaan. Ze richten zich op zelfontplooiing en moeten er niet aan denken om accountant te worden of bij een bank te werken. Wat me opvalt is dat een groot deel van het politieke bewustzijn van millennials loopt via de levensstijl en vooral gericht is op voeding. Dat is iets wat ontzettend veel zoden aan de dijk zet; dat je goed eet. Als je afziet van het eten van vlees kun je je ecologische afdruk op de wereld dus enorm veel verminderen. Volgens mij is dat zeker onder de nieuwe generatie iets dat veel wijder verbreid is dan bij de generatie ervoor. Dat vind ik persoonlijk heel hoopgevend.

We hebben het nu voornamelijk over de hoogopgeleide millennials gehad, maar hoe zit het met de laagopgeleiden? Als er niet genoeg banen voor al die hoogopgeleide jongeren zijn, moeten ze banen aannemen waarvoor ze overgekwalificeerd zijn. Maar wat gebeurt er dan met de lager opgeleiden?
Dat is iets waar we rekening mee moeten houden. We hebben in onze samenleving veel 'unmet needs'. Er zijn de afgelopen jaren bijvoorbeeld heel veel banen verdwenen in de zorgsector. Die banen zouden een herwaardering moeten krijgen, wat mij betreft, en die zouden deels vervuld kunnen worden door mensen beneden HBO- en WO-niveau.

Het is een hoop kommer en kwel. Kunnen we afsluiten met iets positiefs? Welk voordeel heeft de millennial ten aanzien van de oudere generatie?
Je hebt inderdaad altijd de andere kant van de munt. Het feit dat je niet veel hoeft te verwachten van de samenleving, zorgt ervoor dat de jongere generatie gaat experimenteren met alternatieve woonvormen, sociale zekerheid en broodvormen. Laat duizend bloemen bloeien en experimenteer. Veel zal mislukken, maar er zullen ook duurzame oplossingen komen voor de grote vraagstukken waar we op dit moment mee worden geconfronteerd. Wat mij betreft is het inderdaad kommer en kwel, maar het is ook een gigantische kans – niet alleen voor millennials maar voor de hele mensheid – want het moet écht anders.