Wetenschappers zijn te weten gekomen waarom er in dit boek van Leonardo da Vinci ineens rare vlekken verschenen

De Codex Atlanticus van Leonardo da Vinci is een uitgebreide collectie in twaalf delen van het werk van de Italiaanse alleskunner, met secties gewijd aan kruisbogen, parachutes, waterraden, folklore en allerlei andere onderwerpen. 

Gezien diens enorme waarde als een historisch artefact is de Codex de afgelopen 600 jaar zorgvuldig bewaard. Maar in 2006 schrokken onderzoekers toen er onverklaarbare zwarte vlekken op een paar van de pagina’s verschenen, ook al wordt het document in een streng gecontroleerde en beveiligde microklimatische omgeving in de Biblioteca Ambrosiana in Milaan bewaard. 

Gelukkig zijn deze donkere vlekken alleen op "passe partout"-papier geconstateerd dat in de 20e eeuw tijdens restauratieve werkzaamheden aan de Codex vastzat; de originele folio’s waar da Vinci ooit op heeft zitten krabbelen zijn niet bevlekt. De oorsprong van de vlekken bleef echter meer dan tien jaar lang een mysterie voor de verblufte deskundigen. 

Nu denken wetenschappers van de Polytechnische Universiteit Milaan (POLIMI) dat ze de zaak hebben opgelost nadat ze een enkele pagina van de Codex, Folio 843, met verfijnde en niet-invasieve technieken hebben geanalyseerd. Hierdoor is onthuld dat de bevlekte stukken besmet zijn met metacinnabar, een verbinding die kwikzilver en sulfide bevat die mogelijk in verband kan worden gebracht met lijm die in eerdere restauratieve werkzaamheden werd gebruikt, samen met vervuiling van de omringende lucht. 

“Dit fenomeen van zwarting van het passe partout, dat vanaf folio 600 op ongeveer 210 pagina’s van de Codex is geconstateerd, baarde ons grote zorgen,” zei het POLIMI-team in een recent onderzoek dat in Scientific Reports werd gepubliceerd. “Er wordt sinds 2008 microbiologisch onderzoek uitgevoerd, waardoor elke soort microbiologische aanval op de Codex (zowel passepartout als folio) kan worden uitgesloten als de oorzaak van de zwarte vlekken.” 

Toen de vlekken werden ontdekt werd de Codex ontbonden en werden alle 1119 bladzijden individueel op nieuwe passe partout-standaarden in zuurvrije dozen bewaard. Uit eerder werk aan het document was al gebleken dat er kwikzilver in de vlekken zat, maar de onderzoekers van POLIMI konden zich met veel meer detail op de aard van het fenomeen van zwarting op Folio 843 richten.

De onderzoekers bestudeerden de folio met hyperspectrale fotoluminescentie-beeldvorming en uv-fluorescentie-beeldvorming, waarmee de aanwezigheid van verschillende soorten lijm op de randen werd onthuld. Deze lijmen werden tussen 1962 en 1972 door het Laboratorium voor de Restauratie van Oude Boeken in de Abdij van Grottaferrata gebruikt om de folio’s voor een project aan de passe partoutpapieren te bevestigen. 

Daarnaast ontdekte het team kleine deeltjes in de vlekken die zo’n 100 tot 200 nanometer groot zijn. Uit een analyse uitgevoerd bij de Europese Synchrotron Stralingsfaciliteit in Grenoble, Frankrijk is gebleken dat deze deeltjes uit de speciale kristallijne verbinding metacinnabar bestaan, die van kwikzilver en zwavel gemaakt is. 

De lijm die door de restaurateurs van Grottaferrata werd gebruikt zou een wit kwikzout kunnen hebben bevat dat was toegevoegd om microbiologische aantasting te voorkomen, aldus het onderzoek. De zwavelcomponent zou ook door plakmiddelen kunnen zijn geïntroduceerd, hoewel de POLIMI-onderzoekers stellen de luchtvervuiling een rol zou kunnen hebben gespeeld, aangezien Milaan tot in de late 20e eeuw veel zwaveldioxide in de lucht had. 

Het is nog steeds onduidelijk hoe metacinnabar precies uit deze componenten is ontstaan, maar het nieuwe onderzoek geeft de meest waarschijnlijke verklaring voor de zorgwekkende vlekken.

“Er moet nog meer onderzoek worden gedaan om het chemische proces vast te stellen dat tot de formatie van metacinnabar in de conservatie-omstandigheden van de Codex Atlanticus heeft geleid," concludeerde het team. “Er wordt verondersteld dat zwavel als vervuilende stof uit de omgeving (SO2) of uit de toevoegingsmiddelen in de lijm erbij is gekomen, wat tot de reactie met kwikzouten en de formatie van zwarte metacinnabar-deeltjes zou kunnen leiden, die de oorzaak zijn van de zwarte vlekken.” 

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op Motherboard.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.