Het zelfdestructieve bestaan van Oekraïense hooligans

In Oekraïne zijn er tientallen hooligangroepen vol vechtersbazen. Die groepen zijn onafhankelijk van voetbalclubs gevormd, maar zien Britse en Duitse voetbalfans als voorbeeld. Toen ik tussen september 2012 en augustus 2013 met een aantal van deze groepen mee ging op hun uitjes en naar hun vechtpartijen, ging het nog om een relatief kleine beweging. De hoeveelheid ernstige verwondingen was dus beperkt, maar dat maakte het niet minder treurig.

Via vrienden en kennissen kon ik een paar maanden van een afstandje deze fascistische en antifascistische groepen observeren, die gedreven door hun onderlinge haat geregeld lustig met elkaar knokten. Toen ik in contact kwam met een aantal van hun leiders, besloot ik dat ik dichterbij wilde komen. Na een paar maanden met ze onderhandeld te hebben kreeg ik eindelijk toestemming om ze op beeld vast te leggen. Maar alsnog ging het niet vanzelf: het duurde minstens vier maanden voordat ik zonder bemoeienis kon fotograferen waar ik zin in had. Ik ging vaak met ze mee naar de vechtpartijen. Zo nu en dan had mijn apparatuur eronder te lijden, maar als ik vertelde dat ik een journalist was die gewoon wilde fotograferen lieten ze mij en mijn materiaal met rust. Na de opstand in Oekraïne en de Russische annexatie van de Krim is het onduidelijk wat precies het lot van deze groepen is. Ik heb niet kunnen vinden waar ze zich tegenwoordig ophouden.

Er heerste een enorme rivaliteit tussen de verschillende groepen. Veel leden waren nog geen zeventien, en gerekruteerd op schoolpleinen en vechtsportscholen. Veel jongens kwamen uit nette families, en waren door vrienden in aanraking met het circuit gekomen. Tijdens de rekrutering werd er gelet op kleding, muzieksmaak, en natuurlijk een liefde voor voetbal. Tegelijkertijd waren deze jongens geïndoctrineerd met een subtiele, bijna onbewuste vorm van nationalisme. Via de sport was hen verteld dat seksuele minderheden moeten worden onderdrukt en dat hun land en volk altijd op de eerste plaats komt. Daarna werden ze ingedeeld in vechtgroepen. Eerst werden er audities gehouden in de vorm van testgevechten, en als een jongen die auditieronde doorkwam mocht hij meevechten in een andere stad. De reële fascistische of antifascistische gevoelens van de groep waren vaag. Uiteindelijk ging het beide partijen meer om het zweren van trouw aan de vlag van de club, vechten met de vijand, en het volgen van een ideologie zonder daar ook maar een seconde aan te twijfelen.

Op het eerste gezicht leek het alsof deze jongens vochten uit liefde voor de goede zaak, maar in werkelijkheid was geld de drijfkracht van elk gevecht. De jongens waren een spil in een groot bedrijf - kanonnenvlees. Tijdens de voetbalwedstrijden werd door de fans geld ingezameld voor de hooligans, dat vervolgens werd geïnvesteerd in het openen van fanshops en bars. Ook was dat geld bedoeld voor de reiskosten als de hooligans voor vechtpartijen naar andere steden moesten. De sterkste jongens vochten in het centrum van hun eigen stad, maar soms waren de gevechten ook op neutraal terrein. Dat alles werd georganiseerd met behulp van sociale media - voor beide partijen ook een essentieel platform voor de nabeschouwing van de vechtpartijen.

De jongens hadden binnen het circuit zelfs carrières - vergelijkbaar met die van profvoetballers. De meesten begonnen met rellen in groepen voor clubs uit de tweede divisie. Deze groepen hadden geen namen of status, maar als de jongens zich in deze groepen bewezen, konden ze worden gescout door groepen in de eerste divisie. Er waren leeftijdscategorieën: zo vochten achttienjarige nooit met vijftienjarigen, en zaten er zes tot vijftien jongens in iedere vechtgroep. Meestal stopten ze met het vechten rond hun negentiende of twintigste. De oudere jongens zorgden voor de administratieve en financiële zaken. Ze kregen binnen de groep managementfuncties en namen alleen deel aan de gevechten als hun groep werd beledigd door anderen.

Bij de geplande vechtpartijen was het gebruik van wapens niet toegestaan en mocht er alleen worden geslagen en geschopt, maar wanneer gevechten spontaan ontstonden - wat meestal het geval was na een wedstrijd - was er ineens meer mogelijk: stenen bijvoorbeeld, flessen en stokken. Maar dat gebeurde zelden, omdat iedereen wist dat de politie iedereen moest onderzoeken als er iemand zwaargewond zou raken. Tijdens mijn tijd met de hooligans is er één jongen ernstig gewond geraakt: de artsen moesten zijn hoofd zo ongeveer opnieuw in elkaar zetten. De groep die hem in elkaar had geslagen betaalde voor zijn medische kosten en zo kwam alles toch nog goed.

Maar alle hooligans hebben wel te maken gehad met verwondingen als zware hersenschuddingen, kneuzingen, gebroken botten en neuzen, en gescheurde oorlellen. De vechtpartijen vonden tientallen keren per jaar plaats en de jongens gingen na afloop nooit naar het ziekenhuis met hun verwondingen, maar behandelden ze bij vrienden thuis. Hun hobby maakte het leven van deze jonge jongens een stuk korter: veel van hen kampten met problemen met hun geheugen en hun hart. Maar voor hen was er niks belangrijker dan loyaliteit aan de groep, ook als die keuze leidde tot totaal lichamelijk verval.