IJsland is misschien wel het topje van een verloren continent onder de zee

Onder de Noord-Atlantische Oceaan ligt misschien een enorm verzonken continent. Als dat bevestigd wordt, zou dat ons begrip van de geologische geschiedenis van dat gebied compleet omgooien en aanleiding kunnen vormen om ook naar andere verzonken continenten te zoeken.

Het continent zou uit bijna 600.000 vierkante kilometer bestaan en van Groenland tot Europa lopen. Dat veronderstelt een onderzoeksteam onder leiding van Gillian Foulger, emeritus hoogleraar geofysica aan de Universiteit van Durham, die het idee oppert in het nog te verschijnen boek In the Footsteps of Warren B. Hamilton: New Ideas in Earth Science. IJsland zou het bovenste topje zijn van dit verborgen werelddeel – de wetenschappers hebben het dan ook Icelandia genoemd.

Foulger en haar collega’s benadrukken dat het vooralsnog een hypothese is, die nog bevestigd moet worden met empirisch bewijs. Denk aan boringen, geofysisch onderzoek en analyses van mineralen als zirkoon. Wel vormt deze casus een goed uitgangspunt om onderzoeksmethodes te testen die kunnen worden toegepast op andere eventuele verzonken continenten in de oceanen.

Vanwege zijn ruige landschappen en regelmatige vulkaanuitbarstingen trekt IJsland al eeuwen de aandacht van aardwetenschappers. Het land ligt op de grens tussen de Noord-Amerikaanse en Euraziatische continentale platen, wat nogal wat tektonische turbulentie kan veroorzaken, aangezien die platen uit elkaar bewegen.

De wetenschap heeft lang aangenomen dat IJsland omgeven is door een massa van oceanische korst: gesteente dat deels gesmolten is en zowel qua samenstelling als dichtheid verschilt van de continentale korst die alle landmassa’s vormt. Oceanische korst is compacter dan continentale korst, waardoor het onder continentale massa's terechtkomt maar wel boven de aardmantel blijft, een laag gesmolten gesteente. Daardoor is oceanische korst vaak aanzienlijk jonger en dunner dan continentale korst, omdat het constant in de mantel wordt ondergedompeld en gerecycled.

Foulger en haar collega's begonnen te vermoeden dat IJsland misschien wordt omringd door continentale korst in plaats van oceanische korst, omdat de laag onder het eiland zo’n 64 kilometer diep is – veel dikker dan de 6 kilometer van oceanische korst. In 1977 werd in een onderzoek ook al de mogelijkheid geopperd dat IJsland onder een continentale plaat zou kunnen liggen, maar de middelen om die hypothese te testen zijn sindsdien natuurlijk aanzienlijk beter geworden.

In Foulgers boek worden meerdere technieken genoemd die kunnen worden ingezet om te kijken of het verzonken continent echt bestaat. Het team stelt bijvoorbeeld voor om in IJsland naar zirkoonkristallen te zoeken. Zirkoon is een heel hard mineraal dat miljarden jaren erosie in de aardkorst kan overleven, waardoor het gebruikt zou kunnen worden om de leeftijd van de onderliggende korst in te schatten. En op basis daarvan zou je weer kunnen bepalen of je met een oceanische of continentale korst te maken hebt.

Een ander voorstel is om seismische golven uit te zenden of kilometers diep in de korst te boren. Deze methoden zijn duurder dan het bestuderen van zirkoonkristallen, maar zouden uiteindelijk wel het bestaan van het continent kunnen bevestigen of weerleggen. Maar wat misschien nog belangrijker is, is dat deze inspanningen kunnen leiden tot nieuwe manieren om andere verzonken continenten op de wereld te vinden.

“Icelandia is het gemakkelijkst te onderzoeken veronderstelde verzonken continent,  vanwege de nabijheid van grote landmassa's en het feit er zo’n groot gedeelte boven zeeniveau ligt – in de vorm van IJsland,” schrijft het team.

Daarom is IJsland wat andere verborgen landmassa’s betreft misschien wel het topje van de ijsberg. Er wordt ook al verondersteld dat er microcontinenten of continentale fragmenten zouden kunnen liggen bij de Walvisrug voor de kust van West-Afrika, de Lomonosovrug in de Noordelijke IJszee en het Kerguelenplateau in de Indische Oceaan. Verder schrijft het team dat Nieuw-Zeeland ook onderdeel zou kunnen zijn van het verzonken continent Zeelandia, en dat onder het eiland Mauritius onlangs het microcontinent Mauritia werd ontdekt.

“Er moet nog een hoop werk worden verricht om het bestaan van IJsland te bewijzen, maar dit biedt ook een volledig nieuwe kijk op ons geologische begrip van de wereld,” aldus Fouger in een verklaring. “Op veel meer plaatsen zou iets soortgelijks aan de hand kunnen zijn. Als we beter weten wat er onder ons allemaal aan de hand is, zouden we ook onze kaarten van oceanen opnieuw kunnen tekenen.”

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE US.
Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.