Bij de Nederlandse cultuur denk je misschien aan molens of tulpen of MDMA gebruiken op Koningsdag. Of je denkt aan de mensen die werken in de cultuursector. Er is hoogcultuur, laagcultuur, graaicultuur, bonuscultuur en angstcultuur. Overal is cultuur, zelfs in yoghurt zit het. Maar wat is het eigenlijk, cultuur?
Iemand die alles weet van cultuur is Marieke Winkler. Ze studeerde Nederlands en was onder meer universitair docent in Utrecht en Nijmegen, hoofdredacteur van Frame en redactielid van literair podium Perdu. Binnenkort promoveert ze als literatuurwetenschapper aan de Radboud Universiteit, en sinds mei 2015 werkt ze aan de Open Universiteit. Daar onderzoekt ze hoe literatuurstudie zich in Nederland heeft ontwikkeld, en wat literatuurwetenschappers en critici allemaal naar elkaars hoofd slingeren als het gaat om hoe je met literatuur moet omgaan.
De Open Universiteit is de jongste van de veertien Nederlandse universiteiten, en is gespecialiseerd in online onderwijs. We spraken Marieke over haar onderzoek, cultuur, en de Open Universiteit.
Hoi Marieke, wat boeit je zo aan cultuur?
Cultuur is iets wat ons verbindt, maar ook scheidt. Het is overal om ons heen, maar tegelijkertijd is het ongrijpbaar. Het mooie van het bestuderen van cultuur is dat je naar concrete cultuuruitingen gaat kijken, zoals boeken, gedichten, kunstwerken of gebouwen. Wat bestudeer je dan precies?
Je bestudeert via cultuur de maatschappij, en kijkt naar hoe de ideeën achter cultuuruitingen het gedrag van mensen beïnvloeden. Als literatuurwetenschapper onderzoek ik ook: wat doen mensen met literatuur? Op welke momenten wordt een literair werk opgepakt? Afgelopen week was 1984 bijvoorbeeld veel in het nieuws, in verband met de 'alternatieve feiten' van Trump. Zoiets is voer voor cultuurwetenschappers.
Cultuur is iets wat ons verbindt, maar ook scheidt. Het is overal om ons heen, maar tegelijkertijd is het ongrijpbaar. Het mooie van het bestuderen van cultuur is dat je naar concrete cultuuruitingen gaat kijken, zoals boeken, gedichten, kunstwerken of gebouwen. Wat bestudeer je dan precies?
Je bestudeert via cultuur de maatschappij, en kijkt naar hoe de ideeën achter cultuuruitingen het gedrag van mensen beïnvloeden. Als literatuurwetenschapper onderzoek ik ook: wat doen mensen met literatuur? Op welke momenten wordt een literair werk opgepakt? Afgelopen week was 1984 bijvoorbeeld veel in het nieuws, in verband met de 'alternatieve feiten' van Trump. Zoiets is voer voor cultuurwetenschappers.
Advertentie
Waar komt je interesse in cultuur vandaan?
Mijn vader had een enorme kast vol literatuur, mijn moeder was schilderdocent, en er stond een piano bij ons in de woonkamer. Cultuur was thuis overal aanwezig, en ik was nieuwsgierig. Toen ik heel jong was, was ik een tijdje bang dat mijn ouders zouden doodgaan. Ik kreeg toen van iemand een kinderboek waarin het ging over het overlijden van een opa en oma. Via zo'n boek krijg je als kind een ander perspectief op dingen. Dat betekent cultuur voor mij: uit je eigen perspectief kruipen en andere perspectieven onderzoeken. Het helpt je om genuanceerder naar dingen te kijken.
Mijn vader had een enorme kast vol literatuur, mijn moeder was schilderdocent, en er stond een piano bij ons in de woonkamer. Cultuur was thuis overal aanwezig, en ik was nieuwsgierig. Toen ik heel jong was, was ik een tijdje bang dat mijn ouders zouden doodgaan. Ik kreeg toen van iemand een kinderboek waarin het ging over het overlijden van een opa en oma. Via zo'n boek krijg je als kind een ander perspectief op dingen. Dat betekent cultuur voor mij: uit je eigen perspectief kruipen en andere perspectieven onderzoeken. Het helpt je om genuanceerder naar dingen te kijken.
Wat is cultuur eigenlijk?
Je kunt het definiëren als de dingen en plaatsen die een soort menselijke hoogtepunten zijn en ons met elkaar verbinden. Maar tegenwoordig hebben wetenschappers een meer dynamische opvatting van cultuur. Niet die statische lijst van hoogtepunten, ook bekend als 'de canon' of 'het erfgoed', maar juist de cultuurproducten en ideeën die we gebruiken om te bedenken wie we zijn en wat we belangrijk vinden, als individuen en als groep. De zwartepietendiscussie is een actueel voorbeeld waarbij het gevoel van "Nee, afblijven, dit is onze cultuur!" meespeelt. Maar wat is dat 'ons' dan? Wie zijn dat?Wanneer is de ene cultuur beter dan de andere?
Vanuit de cultuurwetenschappen gaat het niet om de vraag welke cultuur beter is dan de andere, maar om hoe je een cultuur kunt begrijpen, en wat het belang ervan is. Als mensen het over 'onze cultuur' hebben, dan onderzoekt een cultuurwetenschapper wat dat woordje 'ons' betekent. De vraag naar welke cultuur beter is, is vooral een politieke vraag. Snappen politici die over 'onze cultuur' praten niet wat cultuur is?
Achter zo'n vergelijking van culturen zit een normatief idee van wat cultuur is. Als cultuurwetenschapper is het interessant om te onderzoeken hoe mensen vroeger spraken over betere en slechtere culturen, en welke parallellen je kunt trekken met nu. In het publieke debat zie je nu bijvoorbeeld dat er veel verwezen wordt naar de jaren dertig van de vorige eeuw. Blijkbaar hebben mensen nu het gevoel dat er soortgelijke dingen gebeuren.
Je kunt het definiëren als de dingen en plaatsen die een soort menselijke hoogtepunten zijn en ons met elkaar verbinden. Maar tegenwoordig hebben wetenschappers een meer dynamische opvatting van cultuur. Niet die statische lijst van hoogtepunten, ook bekend als 'de canon' of 'het erfgoed', maar juist de cultuurproducten en ideeën die we gebruiken om te bedenken wie we zijn en wat we belangrijk vinden, als individuen en als groep. De zwartepietendiscussie is een actueel voorbeeld waarbij het gevoel van "Nee, afblijven, dit is onze cultuur!" meespeelt. Maar wat is dat 'ons' dan? Wie zijn dat?Wanneer is de ene cultuur beter dan de andere?
Vanuit de cultuurwetenschappen gaat het niet om de vraag welke cultuur beter is dan de andere, maar om hoe je een cultuur kunt begrijpen, en wat het belang ervan is. Als mensen het over 'onze cultuur' hebben, dan onderzoekt een cultuurwetenschapper wat dat woordje 'ons' betekent. De vraag naar welke cultuur beter is, is vooral een politieke vraag. Snappen politici die over 'onze cultuur' praten niet wat cultuur is?
Achter zo'n vergelijking van culturen zit een normatief idee van wat cultuur is. Als cultuurwetenschapper is het interessant om te onderzoeken hoe mensen vroeger spraken over betere en slechtere culturen, en welke parallellen je kunt trekken met nu. In het publieke debat zie je nu bijvoorbeeld dat er veel verwezen wordt naar de jaren dertig van de vorige eeuw. Blijkbaar hebben mensen nu het gevoel dat er soortgelijke dingen gebeuren.
Advertentie
Is dat zo?
Er heerst eenzelfde gevoel van crisis, waarin de vraag naar cultuur en nationaliteit centraal staat. Ik zag een paar weken geleden in museum La Bovarie in Luik een tentoonstelling over het leven van een Joodse kunsthandelaar tijdens de Tweede Wereldoorlog, die werk van grootheden als Picasso en Matisse verhandelde. De nazi's bestempelden die kunstwerken ineens als 'ontaard'. Ze organiseerden tentoonstellingen met 'goede' en 'foute' kunstwerken, om mensen het verschil te laten zien. Het toont een moment in de geschiedenis waarop de ideeën over welke cultuur beter is duidelijk zichtbaar werden. Dat is ontzettend interessant om als cultuurwetenschapper te bekijken, zeker nu.
Er heerst eenzelfde gevoel van crisis, waarin de vraag naar cultuur en nationaliteit centraal staat. Ik zag een paar weken geleden in museum La Bovarie in Luik een tentoonstelling over het leven van een Joodse kunsthandelaar tijdens de Tweede Wereldoorlog, die werk van grootheden als Picasso en Matisse verhandelde. De nazi's bestempelden die kunstwerken ineens als 'ontaard'. Ze organiseerden tentoonstellingen met 'goede' en 'foute' kunstwerken, om mensen het verschil te laten zien. Het toont een moment in de geschiedenis waarop de ideeën over welke cultuur beter is duidelijk zichtbaar werden. Dat is ontzettend interessant om als cultuurwetenschapper te bekijken, zeker nu.
Waarom zou je tegenwoordig nog cultuurwetenschappen gaan studeren?
Omdat maatschappelijke debatten tegenwoordig bij uitstek gaan over complexe culturele vraagstukken als migratie en nationalisme. Dat maakt cultuurwetenschappen ontzettend actueel en belangrijk. Er is veel polarisatie in de samenleving: elite tegenover volk, wij tegen zij. Wat betekent het als mensen zeggen dat de elite slecht is, of de ene cultuur beter dan de andere? Voor mij was cultuurwetenschappen een manier om verschillende perspectieven op dit soort vragen te krijgen, maar meer in het algemeen is het een manier om een kritische deelnemer in de maatschappij te worden. Wat kun je er nog meer mee worden, behalve een kritische burger?
Mensen die cultuurwetenschappen gestudeerd hebben komen op diverse plekken terecht. Culturele organisaties bijvoorbeeld, maar ook gemeenten, het onderwijs of adviesfuncties. In de psychiatrie wordt literatuur gebruikt als oefening voor behandelaars om zich in te leven in patiënten, en ook om de verhalen van de psychiatrische patiënten beter te leren begrijpen. Elk mens vertelt verhalen en als cultuurwetenschapper ben je getraind om die te analyseren. Hoe onderscheidt de Open Universiteit zich van andere universiteiten?
Waarin de OU uniek is, is dat je wel een academische graad haalt, maar dat het onderwijs op afstand georganiseerd is, via internet. Alles gebeurt in een digitale leeromgeving. Zo kun je een opleiding naast je baan doen, op je eigen tempo, en je opleiding zelf inrichten. Dat past erg bij deze tijd. Wat ik goed vind is dat je veel persoonlijke begeleiding krijgt. Het is allemaal digitaal, maar je hebt één op één contact met je docenten. Je zit dus niet in een zaaltje met medestudenten.
Eens in de zoveel tijd zijn er bijeenkomsten. Daar komen mensen vanuit heel het land naartoe, en ook vanuit Vlaanderen. De groep studenten is heel divers, een stuk diverser dan bij andere universiteiten. En de studenten zijn ongelooflijk gemotiveerd. Allemaal hebben ze hun eigen redenen om voor de OU te kiezen. Soms is het omdat ze zich verder willen verdiepen, en soms is het om beter te worden in hun baan. Als je bijvoorbeeld een adviesfunctie bij de gemeente hebt, dan kun je daarvoor bij de OU meer kennis opdoen. Dankjewel, Marieke!Bij de Open Universiteit kan je een bachelor- en masteropleiding in Cultuurwetenschappen doen, waarbij je alles leert over kunst, geschiedenis, filosofie, literatuur en meer. Je kan de vakken van de Open Universiteit thuis volgen, en zo vanuit je luie stoel wat broodnodige kennis opdoen over het bindmiddel van onze samenleving.Kijk hiervoor meer informatie over de studierichtingen die de Open Universiteit dit jaar aanbiedt.
Omdat maatschappelijke debatten tegenwoordig bij uitstek gaan over complexe culturele vraagstukken als migratie en nationalisme. Dat maakt cultuurwetenschappen ontzettend actueel en belangrijk. Er is veel polarisatie in de samenleving: elite tegenover volk, wij tegen zij. Wat betekent het als mensen zeggen dat de elite slecht is, of de ene cultuur beter dan de andere? Voor mij was cultuurwetenschappen een manier om verschillende perspectieven op dit soort vragen te krijgen, maar meer in het algemeen is het een manier om een kritische deelnemer in de maatschappij te worden. Wat kun je er nog meer mee worden, behalve een kritische burger?
Mensen die cultuurwetenschappen gestudeerd hebben komen op diverse plekken terecht. Culturele organisaties bijvoorbeeld, maar ook gemeenten, het onderwijs of adviesfuncties. In de psychiatrie wordt literatuur gebruikt als oefening voor behandelaars om zich in te leven in patiënten, en ook om de verhalen van de psychiatrische patiënten beter te leren begrijpen. Elk mens vertelt verhalen en als cultuurwetenschapper ben je getraind om die te analyseren. Hoe onderscheidt de Open Universiteit zich van andere universiteiten?
Waarin de OU uniek is, is dat je wel een academische graad haalt, maar dat het onderwijs op afstand georganiseerd is, via internet. Alles gebeurt in een digitale leeromgeving. Zo kun je een opleiding naast je baan doen, op je eigen tempo, en je opleiding zelf inrichten. Dat past erg bij deze tijd. Wat ik goed vind is dat je veel persoonlijke begeleiding krijgt. Het is allemaal digitaal, maar je hebt één op één contact met je docenten. Je zit dus niet in een zaaltje met medestudenten.
Eens in de zoveel tijd zijn er bijeenkomsten. Daar komen mensen vanuit heel het land naartoe, en ook vanuit Vlaanderen. De groep studenten is heel divers, een stuk diverser dan bij andere universiteiten. En de studenten zijn ongelooflijk gemotiveerd. Allemaal hebben ze hun eigen redenen om voor de OU te kiezen. Soms is het omdat ze zich verder willen verdiepen, en soms is het om beter te worden in hun baan. Als je bijvoorbeeld een adviesfunctie bij de gemeente hebt, dan kun je daarvoor bij de OU meer kennis opdoen. Dankjewel, Marieke!Bij de Open Universiteit kan je een bachelor- en masteropleiding in Cultuurwetenschappen doen, waarbij je alles leert over kunst, geschiedenis, filosofie, literatuur en meer. Je kan de vakken van de Open Universiteit thuis volgen, en zo vanuit je luie stoel wat broodnodige kennis opdoen over het bindmiddel van onze samenleving.Kijk hiervoor meer informatie over de studierichtingen die de Open Universiteit dit jaar aanbiedt.