De wietproef komt er, maar niemand weet hoe of wanneer

Het Nederlandse wietbeleid is allang niet vooruitstrevend meer. Vroeger kwamen vanuit de hele wereld kwamen mensen naar hier om met bloeddoorlopen ogen en een joint in de hand op onze fietspaden te lopen. Maar inmiddels is het Nederlandse gedoogbeleid ingehaald door landen als Uruguay, Luxemburg en delen van de VS.

Het huidige kabinet ziet ook in dat het tijd is om eens te kijken of het huidige wietbeleid niet beter kan. Niet alleen omdat andere landen een stuk progressiever zijn, maar ook omdat iedereen het er wel over eens is dat het huidige gedoogbeleid – waarin verkoop en bezit gedoogd wordt maar de aanvoer naar de coffeeshop verboden is – nergens op slaat. Daarom spraken de coalitiepartijen af dat er een wietproef komt. Dat was goed nieuws, eindelijk gebeurde er eens wat, maar die afspraak staat in het regeerakkoord dat inmiddels ruim een jaar geleden werd getekend, en sindsdien lijkt het er niet op dat die wietproef veel dichterbij is gekomen.

Afgelopen donderdag werd in de Tweede Kamer gedebatteerd over de wietproef, en uit dat debat bleek nog maar eens dat er nog heel veel beren op de weg zijn voor het experiment daadwerkelijk van start kan gaan. Morgen wordt in de Kamer gestemd over de wet die de proef mogelijk maakt, en hoewel nu al vaststaat dat die wet zal worden aangenomen, is het nog erg onduidelijk hoe de proef er precies uit gaat zien, en wanneer die moet beginnen.

Het idee is om in maximaal tien Nederlandse gemeenten een proef te doen waarin de coffeeshops in die gemeenten wiet verkopen die geteeld wordt door een paar legale telers, die door de overheid worden aangewezen. Dat klonk als een redelijk plan, maar er is een hele rits aan bijkomende voorwaarden, waardoor zowel coffeeshops, gemeentes als oppositiepartijen vooralsnog weinig in de proef zien.

In de eerste Algemene Maatregel van Bestuur, de ‘spelregels’ van het experiment die in december werden gepresenteerd, staat bijvoorbeeld als voorwaarde dat alle coffeeshops in deelnemende gemeentes moeten meedoen aan de proef, en dat de coffeeshops die aan het experiment meedoen alleen maar wiet en hasj uit gereguleerde teelt mogen verkopen, en daarnaast dus niet het aanbod mogen houden dat ze nu al hebben.

Onder deze voorwaarden ziet de gemeente Amsterdam – de stad met veruit de meeste coffeeshops van Nederland – het niet zitten om mee te doen aan het experiment, zo laat de woordvoerder van burgemeester Femke Halsema in een reactie weten aan VICE. “Amsterdam wil heel erg graag meedoen aan de proef gereguleerde wietteelt. Dit is alleen mogelijk als de algemene maatregel van bestuur wordt aangepast,” laat ze weten. “Bijvoorbeeld door de verplichte deelname van alle coffeeshops in de experimentgemeente aan te passen in een vrijwillige deelname tijdens een overgangsperiode. Of alle coffeeshops nemen deel, maar zij verkopen tijdens een overgangsperiode naast het huidige aanbod cannabis (inclusief buitenlandse hasj) de door de aangewezen kwekers gekweekte gereguleerde cannabis.” Halsema wil dus alleen meedoen aan de wietproef als niet alle coffeeshops hoeven mee te doen, of als die coffeeshops naast de gereguleerd geteelde wiet ook andere softdrugs mogen verkopen.

Als de voorwaarden voor de proef niet worden aangepast, doet Amsterdam dus niet mee. En als Amsterdam niet meedoet, is de proef volgens Halsema niet zoveel waard. “Dertig procent van de coffeeshops in Nederland bevindt zich in Amsterdam. Als je de markt wilt reguleren is het lastig als dertig procent niet meedoet. Zonder Amsterdam is het experiment bij voorbaat gehavend.”

Ook de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG), de koepelorganisatie van alle gemeenten in Nederland, noemt de voorwaarden van de proef zoals die er nu uitzien na navraag door VICE “niet realistisch.” Volgens de VNG passen de voorwaarden niet binnen de realiteit waarmee gemeenten te maken hebben. Wel geeft de vereniging aan dat het met de ministers Bruins en Grapperhaus – die over de proef gaan – heeft overlegd, en dat de ministers hebben geluisterd naar de bezwaren die de gemeenten hadden. Op basis daarvan denkt de VNG dat er een nieuwe versie van de voorwaarden komt, met meer keuzevrijheden voor de gemeenten die aan het experiment mee willen doen.

Dat laatste is alleen nog maar zeer de vraag. Tijdens het debat van afgelopen donderdag wekte minister Grapperhaus van Justitie niet erg de indruk dat hij zin heeft om veel moeite te doen om het experiment te laten slagen. Zo legde hij de kritiek van de oppositiepartijen dat de proef veel te kleinschalig is naast zich neer en wilde van andere kritiek ook weinig weten. Volgens hem is de proef zoals die nu gepland staat prima. “We zetten een goed experiment op,” zei hij tijdens het debat, waarin hij trouwens vooral met zijn telefoon bezig was.

Hoe het CDA, de partij van minister Grapperhaus, tegen de zaak aankijkt werd tijdens het debat nog eens onderstreept toen Kamerlid Madeleine van Toorenburg het woord nam, en alle medewerkers van coffeeshops in Nederland “misdadigers” noemde, omdat ze meewerken aan een systeem waarin illegaal ingekochte drugs worden verkocht. Het is nog even afwachten wat de komende maanden gaan brengen, maar het feit dat de wietproef in gang getrokken moet worden door een minister van een partij die zo over de verkoop van wiet denkt, biedt weinig hoop op concessies vanuit de regering.

Bekijk ook: Mediwiet

Behalve burgemeesters zijn ook coffeeshophouders niet blij met de plannen zoals die er nu liggen. De coffeeshops zien vooral de ‘clean sweep’ niet zitten; het idee dat de coffeeshops die meedoen aan de proef van de ene op de andere dag moeten overstappen op de door de overheid gereguleerde producten, en al hun andere wiet en hasj dan de deur uit moeten doen. Ze zijn bang dat de telers die door de overheid worden aangewezen niet vanaf dag één de kwaliteit kunnen bieden die klanten gewend zijn. “Omdat niet duidelijk is of legale telers voldoende wiet en hasj van goede kwaliteit kunnen produceren, bestaat het risico dat consumenten uitwijken naar de zwarte markt en naar coffeeshops die niet in het experiment zitten,” schreef koepelorganisatie Cannabis Connect vorige maand in een alternatief voorstel voor de opzet van de proef.

Een ander probleem voor coffeeshops is dat nu al vaststaat dat het experiment maar vier jaar gaat duren. Dat levert problemen op na beëindiging van de proef. Als de coffeeshops aan het begin van het experiment de banden met hun huidige leveranciers verbreken, en vier jaar lang door legale telers gekweekte wiet gaan verkopen, lopen ze na afloop van die vier jaar tegen het probleem aan dat ze de banden met de leveranciers die ze nu hebben opnieuw moeten opbouwen. Dat is geen gemakkelijke opgave.

De strenge regels die nu aan de wietproef verbonden worden, en de ogenschijnlijke onwil van de minister om tot een compromis te komen waarin alle partijen zich kunnen vinden, riep bij GroenLinks-kamerlid Kathalijne Buitenweg gisteren de vraag op of dit wietexperiment eigenlijk wel bedoeld is om te slagen. En dat is best een goede vraag. Van de regeringspartijen is alleen D66 er enthousiast over. Het lijkt er steeds meer op dat de andere regeringspartijen de proef vooral hebben ingezet als een onderhandelingsstrategie tijdens de formatie van het kabinet. Kreeg D66 de gewenste wietproef omdat de partij op andere punten over de streep getrokken moest worden?

Hoewel de wet die de wietproef mogelijk moet maken zal worden aangenomen – dat is immers afgesproken in het regeerakkoord – lijkt het erop dat, met alle bezwaren die gemeentes, coffeeshophouders en politici tegen het huidige voorstel hebben, er nog een hele lange weg te gaan is voor het wietexperiment eindelijk van start kan gaan, als het daar überhaupt ooit nog van komt. Tot die tijd moeten we het doen met het inmiddels allang achterhaalde gedoogbeleid, en kunnen we niets anders doen dan de wiet roken die de coffeeshop illegaal heeft ingekocht.