Tien dingen die je altijd al wilde vragen aan een rechter

"Je bent laat, vriend" zegt rechter Andreas Müller, als hij me in zijn huis verwelkomt. "Als je op tijd was geweest had ik wat ontbijt voor je gemaakt." Müllers overtuiging dat elke actie gevolgen met zich meebrengt, is niet zo raar. De rechter is door de Duitse krant Bild uitgeroepen als "De meest genadeloze rechter van Duitsland als het gaat om jeugdcriminaliteit."

"Ik heb hard gewerkt om die titel te verdienen," zegt de 56-jarige rechter, terwijl we plaatsnemen aan de keukentafel. "Als de jongeren hier bang zijn om mij onder ogen te komen, dan heb ik mijn werk goed gedaan," voegt hij eraan toe. Müller is al 20 jaar rechter in Berlijn, bij het gerechtshof van het district Bernau - een gebied waar veel neonazi's wonen. Müller staat erom bekend neonazi's keihard te straffen. Daarnaast heeft hij een aantal onconventionele straffen bedacht om het probleem van rechtsextremisme aan te pakken. Zo heeft hij meerdere neonazi's gedwongen om moskeeën te bezoeken, of kebab te eten met Turkse jongeren. "Ik was de meest gehate rechter onder extreemrechtse lui" zegt hij. "Ik ben daar nog steeds heel trots op."

Hij vertelt me dat hij vandaag de dag minder actief rechtsextremisme bestrijdt, omdat hij bezig is met een ander probleem dat meer naar z'n hart ligt - het legaliseren van cannabis. In 2015 heeft hij zijn tweede boek gepubliceerd: Wiet en Criminaliteit. Daarin beargumenteert hij dat de autoriteiten cannabis moeten legaliseren. Omdat je op die manier de jeugd kunt beschermen, in plaats van vervolgen.

Ik stelde de rechter tien vragen, zoals of hij uitspraken heeft gedaan waar hij spijt van heeft, en wat het ergste bewijsstuk is wat hij ooit heeft moeten analyseren.

VICE: Heeft u ooit niet kunnen slapen, omdat u een belangrijk vonnis moest vellen?
Andreas Müller: Ja. Als ik een moeilijke beslissing moet maken, ben ik vaak de hele nacht daarvoor wakker. Dan zit ik in mijn keuken, en denk ik na over mijn het vonnis van de volgende dag. Moet ik de verdachte laten gaan, of naar de gevangenis sturen? Moet een 18-jarige neonazi achter de tralies zitten, zodat iedereen weet dat het gooien van een molotovcocktail naar asielzoekers consequenties heeft? Of moet ik rekening houden met het feit dat ik het leven van zo'n jongen daarmee waarschijnlijk verwoest?

Hoe vaak heeft u een verkeerd vonnis uitgesproken?
Ik heb het vast een aantal keer fout gehad, maar wanneer weet ik niet. Ik heb een keer iemand voor negen maanden naar de gevangenis gestuurd. Ik had een heel sterk vermoeden dat hij een verkrachter was. Nadat het bewijs nog een keer uitgebreid was onderzocht, werd hij uiteindelijk toch vrijgelaten. Het was natuurlijk verschrikkelijk voor die man, omdat hij onschuldig in de gevangenis had gezeten. Maar rechters zijn ook mensen, en mensen maken fouten. Wetgevers weten dat ook. Daarom staat er ook in de wet dat mensen een vergoeding krijgen als blijkt dat ze onjuist zijn berecht.

Voelt u weleens haat jegens de criminelen die u moet berechten?
Nee, dat mag ik niet. Natuurlijk ben ik geen machine en heb ook ik emoties. Sommige zaken maken me woedend - met name wanneer je te maken krijgt met een kind dat het slachtoffer is van seksueel misbruik. Of wanneer een slachtoffer voor de rest van zijn of haar leven is getraumatiseerd, en de dader daar op geen enkele manier mee lijkt te zitten. Maar mijn persoonlijke gevoelens hebben mijn beoordelingsvermogen nooit in de weg gestaan.

Welke zaak is u het meeste bijgebleven?
Veel zaken blijven me bij. Met name de zaken waarvan ik weet dat de slachtoffers er tot op de dag van vandaag nog onder lijden. Maar ook de mensen die ik heb berecht blijven soms in mijn hoofd rondspoken. Toen ik nog een jonge rechter was, heb ik een keer een man uit de gevangenis gehouden. Hij hoefde alleen een geldboete te betalen. Twee weken later pleegde hij een moord. Daarna heb ik in mijn kantoor gehuild, als een klein kind. Maar het hoort bij mijn vak. Geen enkele rechter kan helemaal door een verdachte heen prikken; we kunnen alleen zien wat de verdachte ons laat zien. Ik denk dat het net zo is als voor een dokter - wanneer een van hun patiënten overlijdt, zullen sommige doktoren daar vast en zeker om huilen. Maar na een tijdje realiseer je je dat het onderdeel van je vak is.

Wat was het naarste bewijsstuk waar u ooit naar hebt moeten kijken?
Ik moest een keer naar een sekstape kijken van een getrouwd stel. Ik vond het vreselijk om daar naar te moeten kijken, omdat de ouders hun dochtertje - die door de vader werd misbruikt - hadden gedwongen om de tape te maken. Het jonge meisje heeft daarna zelfmoord gepleegd.

Omdat ik zaken behandel waar jonge mensen bij betrokken zijn, moet ik ook regelmatig bewijsstukken bekijken van zaken rondom kinderporno. Ik haat dat. En als ik een moordzaak moet behandelen, dan moet ik ook het rapport van de lijkschouwer lezen.

Is iedereen gelijk voor de wet?
Nee, dat denk ik niet. Met name in het strafrecht is er sprake van ongelijkheid, bijvoorbeeld tussen arm en rijk. Een dakloze die tien keer een fles goedkope drank heeft gestolen moet naar de gevangenis. Hetzelfde geldt voor mensen die zonder vervoersbewijs met de trein reizen. We straffen moeders die het niet zo breed hebben, omdat ze moeten kiezen tussen een treinticket en een ijsje voor hun kind. Aan de andere kant zijn er belastingontduikers en fraudeurs die het volk miljoenen euro's kosten, en die komen er naar mijn mening te makkelijk vanaf. Een man die geen geld heeft en iets verkeerds doet, moet al snel naar de gevangenis omdat hij geen dure advocaat kan betalen. Daarom ben ik ook niet tevreden over ons rechtssysteem.

Is er een bepaald soort crimineel waar u sympathie voor kunt opbrengen?
Ik voel sympathie voor mensen die voor moeilijke morele beslissingen hebben gestaan. Een keer probeerde een man met een neppistool een bank te beroven. Hij wilde 192 euro stelen. Ik vroeg hem waarom hij het had gedaan, en hij zei dat hij zijn zoon een PlayStation had beloofd - het was twee weken voor Kerstmis. Natuurlijk deed dat wat met me, emotioneel. Tegelijkertijd moest ik denken aan de bankmedewerker die waarschijnlijk doodsbang was geweest. Uiteindelijk heb ik de dader een voorwaardelijke straf gegeven.

Een andere keer had een moeder haar dochter, die anorexia had, naar Nederland gebracht om wiet te roken. Ze wilde dat haar dochter stoned zou worden, want dan zou ze veel chocola gaan eten. Volgens de Duitse wet had ze een misdaad gepleegd. Toch voelde ik op dat moment meer sympathie voor de moeder dan voor de wet.

Beïnvloedt uw politieke voorkeur uw vonnissen weleens?
Nee, maar mijn morele opvattingen spelen wel een rol. Als je zoals ik een voorstander bent van het legaliseren van cannabis, dan kan je de wet gebruiken om cannabisgebruikers te beschermen. Als je zelf geweld hebt ervaren, dan kan je harder zijn tegen gewelddadige criminelen. Als je fiets in de afgelopen zes weken drie keer is gestolen, dan kan het zijn dat je de volgende fietsendief strenger bestraft. Maar voor mij speelt politiek geen rol. Ik behandel antikapitalistische relschoppers hetzelfde als extreemrechtse.

Gebeuren er weleens grappige dingen in de rechtbank?
Ja, ik lach heel vaak. Tenzij het om een serieuze zaak gaat natuurlijk. Bijvoorbeeld wanneer er kinderen bij betrokken zijn, of als de kans bestaat dat iemand heel lang de gevangenis in moet.

Het grappigste incident dat ik me kan herinneren, was toen ik had besloten dat mensen in mijn rechtszaal geen legerkisten meer mochten dragen. Een getuige in die zaak was lid van de NPD (de Duitse neonazipartij), en ik had tegen hem gezegd dat zijn laarzen symbool stonden voor rechtsextremisme, geweld en xenofobische sentimenten. Ik gaf hem een uur de tijd om iets anders aan te trekken. Toen hij terugkwam, stond hij voor me, met onder zijn redelijk indrukwekkende uniform twee voeten met sokken. Ik bleef cool tot ik terug was in mijn kantoor, toen kon ik niet stoppen met lachen.

Wat draagt u onder uw toga?
Wat wil je horen, dat ik er kousen en bretels onder draag? Ik draag gewoon een broek. Je kan eigenlijk alles wat je wil dragen onder je toga. Als ik een bepaalde fetisj had, dan zou ik dat kunnen dragen. Ik ken bijvoorbeeld een vrouwelijke advocaat die jarretels onder haar toga draagt.