De verborgen intenties van iphones, toiletten en 5G-masten

Het Frans-Nederlandse kunstenaarsduo Arvid en Marie houdt zich doorgaans bezig met oplossingen voor problemen waarvan de meeste mensen niet weten dat het een probleem is. Ze maakten furore met een robot die zelfstandig frisdrank maakt en verkoopt. Deze robot, SAM, heeft geen mensen nodig om te functioneren: hij schakelt bijvoorbeeld zelf een monteur in als-ie kapot is, die wordt betaald van de frisdrankwinsten op zijn eigen rekening. Door robots autonomie te geven, zou voorkomen kunnen worden dat niet alleen een mini-elite van roboteigenaars profiteert van de veelbelovende robotisering.

Nu zoeken Arvid en Marie het in wat minder futuristische sferen: ze ontwierpen een toilet met daarop barokke reliëfs die iets vertellen over het complexe systeem achter het toilet. Het is virtueel te bekijken in het Oostenrijkse kasteel Schloss Hollenegg (ook in het echt, op afspraak, mocht je zin hebben om naar Oostenrijk af te reizen). Het toilet is onderdeel van de tentoonstelling Walden die gaat over de relatie tussen mens en natuur. De expo ziet eruit als een kunstmatige tuin in een weelderig kasteel. Ik belde met Arvid en Marie, die momenteel in Frankrijk zitten, over hun creatie.

Met het toilet willen Arvid en Marie breken met de minimalistische stijl die zoveel mogelijk informatie achterwege laat. Het is onderdeel van hun project "Forms of Hidden Intent". Steeds meer voorwerpen zijn ‘smart’: ovens kun je bedienen met een app, je gordijnen met je stem en overal in het huis staan slimme speakers die al je elektronische wensen inwilligen en de meest intieme gegevens over je leven doorsturen naar techreuzen. Maar ondanks de oneindig complexe techniek achter deze voorwerpen zien ze er simpel uit, met zo min mogelijk knopjes en ornamenten. Marie laat haar telefoon schitteren in de zon: “Een groot zwart vierkant,” zegt ze. Arvid vult aan: “Nondescript.”

“Maar tegelijkertijd is wat er achter die telefoon gebeurt complexer dan bij elk object dat we ooit gehad hebben,” zegt Marie. “Vergelijk het eens met een hamer. Het is veel duidelijker waar die voor dient: hij heeft een metalen kop die zich goed leent om een spijker in een stuk hout te slaan. Je snapt waar hij voor dient.” Toch zijn er ook wat oudere objecten die een complexere werkelijkheid verbergen. “De koelkast is gewoon een grote witte doos, en het toilet is een witte porseleinen pot. Je spoelt iets door, maar waar gaat het heen? Geen idee.” Arvid: “Don’t know, don’t care.”

Marie: “We willen als mensheid eigenlijk al geen verantwoordelijkheid nemen voor die grote onbegrijpelijke systemen, maar dit soort objecten geven ons ook helemaal geen input. Ze wakkeren geen nieuwsgierigheid aan over hoe ze zijn gemaakt, wat ze doen, en wat er gebeurt als we ze gebruiken. Objecten lijken steeds minder te praten, steeds stiller te worden,” Dat is niet zonder reden, zegt Marie. “Iemand verdient daar geld aan. Telefoons zijn bewust zo vormgegeven dat ze makkelijk te gebruiken zijn, maar niet te veel prijsgeven over wat erachter zit. Je zou er meer over te weten kunnen komen als je de handleiding en de terms and conditions leest, maar dat zijn dan juist weer enorme lappen tekst in kleine lettertjes, die niemand natuurlijk wil lezen.”

Ze gingen op zoek naar een manier waarop dit soort objecten wat beter met ons kunnen communiceren, en kwamen uit bij de meer decoratieve stijlen in de geschiedenis. “Barok is heel praatgraag,” zegt Arvid. De stijl vertelt allerlei verhalen via de ornamenten en tierlantijntjes. “Maar de verhalen die barokke objecten vertellen gaan zelden over het object zelf. Meer over een bepaald gevoel.” Marie: “Of over mythologie.” Arvid: “Atlas bovenop een gebouw om te laten zien: dit is een gebouw waar belangrijke beslissingen worden genomen. Leeuwen voor een koninklijk gevoel. Maar je ziet niet zo snel stoelen waarop je een houthakker een boom ziet omhakken. Dat potentieel zijn wij aan het verkennen.” Arvid en Marie zochten ernaar in musea, en objecten die het dichtst in de buurt kwamen waren Victoriaanse drugsparafernalia. “Op drugsdozen uit die tijd, of nog wat eerder, zie je gravures van mensen die opium gebruiken. Of ze communiceren het gevoel van aan de drugs zijn.”

Drugs gebruiken heeft van zichzelf al iets spiritueels wat het prima doet op een barok doosje, maar voor het toilet moesten ze op zoek naar een nieuwe beeldtaal. Daarvoor gebruikten ze een computerprogramma waarmee je virtueel vormen kunt kleien terwijl je een VR-bril draagt. Die vormen worden vervolgens door een 3D-printer uitgeprint.

Het is een droog toilet: wat je erin stopt wordt een soort compost. Niets wordt zomaar weggespoeld. “De bovenkant gaat over hoe dingen doorspoelen een verkwistend systeem is, en hoe schadelijk dat is voor de ecologie,” zegt Marie. Om dat soort abstracte ideeën te communiceren putten ze inspiratie uit de sculpturen in vroeg-christelijke kerken, waarbij via rebus-achtige plaatjes vol monsters, pikken en tieten ingewikkelde geloofsprincipes aan het analfabete kerkplebs werden uitgelegd. De onderste helft van het toilet heeft concretere decoraties. “Die gaan erover wat je allemaal kunt doen met menselijke uitwerpselen,” zegt Arvid.

Je kunt die namelijk gebruiken om land te bemesten of om bakstenen te maken, maar er wordt ook gewerkt aan een nieuwe techniek om een soort ruwe olie te maken van kak. “De duurzame technologie is inmiddels zover ontwikkeld dat we weer helemaal terug naar af kunnen als we dat zouden willen,” zegt Arvid. Terug naar een economie die veel CO2 uitstoot dus. “Niet al het hergebruik is een gouden oplossing,” Toch zijn ook de minder handige mogelijkheden verbeeld als ornamenten op het toilet, dat zo aanleiding geeft om op nieuwe ideeën te broeden.

Niet alleen zou een minder minimalistisch design voor alledaagse voorwerpen kunnen leiden tot overpeinzingen over de gevolgen van het menselijk handelen, Arvid en Marie denken dat het ook zou kunnen helpen om techno-angst, bijvoorbeeld ten opzichte van 5G, in goede banen te leiden. Nu zijn de 5G-masten onopvallend. Eerder werden ze als bomen gecamoufleerd, maar nu er een heleboel extra antennes bij gaan komen, is niet bekend hoe die eruit gaan zien. “Als witte dozen waarschijnlijk,” zegt Marie. “Maar als er alleen al een lyrisch reclameverhaal op zou staan over hoe een antenne mensen verbindt, zou dat al een goed startpunt voor kritiek zijn,” zegt Marie. Nu gaat die kritiek alle kanten op, waardoor volgens Marie het enige aangetoonde probleem – dat 5G veel meer stroom kost dan 4G – ondergesneeuwd wordt door wilde theorieën over ziektes en complotten.

De huidige antennes zwijgen, en dat maakt mensen boos. Op een eerdere expositie bij Cultureland in Amsterdam, een aantal maanden geleden, maakten Arvid en Marie al een model van een omvergetrokken 5G-paal, als een poëtische verbeelding van de woede die ze voelden bij 5G-activisten waarmee ze spraken. Nu worden die palen letterlijk in de fik gestoken. Marie: “Het voelt alsof we een voorspelling hebben gedaan.” Laten we hopen dat ook hun figuratieve, decoratieve stijl zijn intrede zal doen in de toekomst, want naast dat het mensen meer in touch brengt met de voorwerpen om hen heen, ziet het er ook nog eens een stuk minder saai uit dan dat eeuwige minimalisme.

Op 8 juni openen Arvid en Marie een online project waarin je zelf kan bijdragen aan het ontwikkelen van minder minimalistische stijlen voor complexe objecten. Klik hier voor meer informatie.