Jonge muzikanten in Beiroet over verdriet en hoop na de explosie

Op 4 augustus 2020 ontplofte een pakhuis in de haven van Beiroet in Libanon, waar vier ton ammoniumnitraat (onveilig) werd opgeslagen. 200 mensen kwamen om het leven, 6500 raakten gewond en 330.000 mensen verloren hun huis. De rest van de stad voelde hun huis trillen. Van de haven en omliggende gebieden zijn alleen nog brokstukken over. De explosie werd veroorzaakt door een brand in het pakhuis, maar hoe die brand heeft kunnen ontstaan is nog steeds onduidelijk. Wat we wel weten is dat de knal van ongekende omvang was, en een van de grootste niet-nucleaire explosies ooit.

De Nederlandse fotograaf Eveline Gerritsen ging in 2010 op studie-uitwisseling in Beiroet. Ze zag de vernietigende gebeurtenis op het nieuws, en nam contact op met haar oud-studiegenoten met de vraag hoe ze kon helpen. Een van die oude vrienden is Rawad Kansoun, inmiddels docent filmwetenschapper aan de Libanese International University. Ze bedachten het project Nightingales of Beirut: een fotoserie over hoe de muziekscene probeert stand te houden in Beiroet na de explosie. Een maand later reisde Gerritsen af naar de stad en legde daar jonge muzikanten vast. Ze vroeg hen hoe ze omgaan met de dubbele verwoesting van hun stad, door corona en de explosie, en hoe muziek ze helpt in deze verschrikkelijke tijd.

Ik woon bijna m’n hele leven in Beiroet, en maak al muziek sinds ik een kind was. Op school werd ik lid van een koor, waarmee we door het hele land op evenementen stonden. Op de universiteit werd ik lid van een muziekclub. Dit was altijd in groepsverband, wat leuk was, maar toen ik afstudeerde wilde ik eigen projecten gaan doen. Vooralsnog doe ik vooral covers, en ik ben van plan om ook snel een clip uit te brengen, maar sinds de explosie ben ik totaal niet productief geweest.

Tijdens de explosie was ik thuis, gelukkig. Ongeveer vijf minuten na de klap begon ik pas te beseffen wat er precies was gebeurd. Het duurde ook zo’n tien seconden voordat ik weer iets kon horen, wat verschrikkelijk eng was. Ik begon direct te huilen toen ik weer kon horen.

Mijn vader en broer waren buiten op het moment van de explosie. Mijn vader reed in z’n auto en de voorruit barstte uit elkaar. Maar op wat krassen na zijn ze gezond en veilig. Een vriend van ons heeft het niet overleefd.

Ons leven stond sowieso op z’n kop sinds Covid, maar de explosie heeft alles erger gemaakt. Alle podia, bars en pubs waar ik normaal kwam om op te treden, zijn volledig met de grond gelijk gemaakt. Deze plekken waren een tweede thuis voor mij. Ik heb sindsdien één keer opgetreden, ergens ver buiten de stad. Maar dat voelde zo gek; ik heb m’n hele leven eigenlijk niets anders gevoeld dan de vibe van Beiroet, en nu voelde ik me zo uitgezoned. Maar goed, we moeten toch op zoek naar een alternatief zodat ik de muziek die ik in mij heb naar buiten kan laten.

Het is nu ook moeilijk om iets nieuws op te bouwen. Voorheen was het makkelijker om apparatuur te krijgen, maar sinds de dollarcrisis is dat bijna onmogelijk. Een microfoon is al veel te duur voor ons.

De weken na de explosie was ik depressief, maar ik heb geprobeerd om hieruit te komen door mezelf nuttig te maken. Ik heb de straten helpen opruimen en voedsel verzorgd voor mensen die dakloos zijn geworden. Het lukte me weken niet om alles wat er is gebeurd om te zetten in muziek. Het voelde ook niet goed om muziek te maken over de situatie. Bijna elke muzikant die ik hierover spreek heeft moeite met het vertalen van zijn of haar gedachten naar muziek. Wat jullie op televisie hebben gezien is nog maar een fractie van hoe zwaar het echt is geweest voor de mensen hier.

Op dit moment ben ik zelf op zoek naar kansen in Europa. Of eigenlijk overal buiten Libanon. Het is hier vrijwel onmogelijk om een carrière op te bouwen in de muziek. Het is bijna altijd een tweede baan. Er is simpelweg te weinig geld voor een artiestenbestaan. Ik heb Duits geleerd, en heb me ingeschreven voor verschillende Duitse universiteiten, maar toen kwam Covid alles verpesten. Nu moet ik ten minste een jaar sparen voor ik me weer in kan schrijven.

Muziek is nog steeds de beste manier voor mij om m’n gevoelens te delen. Mijn woede, mijn verdriet, alles wat ik voel. En ik heb het idee dat dit luisteraars ook helpt met hun eigen gevoel om te gaan. Dus dat is wat ik nu probeer te doen, via livestreams, om elke dag een lach op iemands gezicht te toveren.

Ik kocht mijn eerste drumstel toen ik veertien jaar oud was, hier, in Beiroet. Mijn ouders waren arm, dus ik werkte een zomer lang twaalf uur per dag om het drumstel te kunnen betalen. Samen met mijn vrienden, waaronder Hussein, begon ik een band, om mijn droom van een artiestenbestaan waar te maken. Tegenwoordig ben ik muziekdocent op de universiteit, producer en componeer ik onder andere voor films.

Op de dag van de explosie was ik een nummer aan het produceren over vrouwenemancipatie. Nadat ik klaar was met mixen en masteren reed ik naar huis. Toen kwam de klap. Ik heb nog nooit zoiets engs meegemaakt. Mijn auto vloog over de kop door de dreun en kwam tot stilstand in de berm. Ikzelf kwam er gelukkig vanaf met een paar krassen, maar mijn studio is compleet gesloopt. Mijn eerste drumstel, al mijn opgeslagen muziek, mijn boeken – alles is weg. Ik heb het daar heel moeilijk mee.

Voor de muziekscene in Beiroet is de explosie verwoestend geweest. De bekendste clubstraat Gemmayzeh, het hart van Beiroet, is weggevaagd. Ik en een paar anderen waren van plan een benefietconcert te organiseren op die plek om de gemeenschap een hart onder de riem te steken en samen te kunnen rouwen, maar dat werd tegengehouden door de overheid vanwege corona. Het was voor de explosie al hopeloos door de coronacrisis: er waren geen concerten, er was geen nachtleven, de stad was leeg. Onze muziek is niet meer live te horen, en als we iets willen posten op social media, moeten we betalen om het te kunnen ‘boosten’, maar dat lukt ons niet omdat de dollar nauwelijks waarde heeft.

Als er iets met me gebeurt, iets dat me verdriet doet, dan ga ik naar mijn studio en speel ik wat. Na vijf minuten voel ik me dan beter en kan ik mijn stress loslaten. Maar al mijn instrumenten zijn weg. Ik probeer nieuwe te kopen, maar door de dollarcrisis zijn de prijzen torenhoog. Alles dat ik verdien geef ik uit om mijn studio weer op te kunnen bouwen.

De overheid doet er tegelijkertijd niets aan om Beiroet weer op te bouwen. Het is nog hetzelfde als net na de explosie – stof en brokken steen. Ik kan het geen Beiroet meer noemen. De overheid wacht op geld uit het buitenland, maar de bevolking weet: dat stoppen ze in eigen zak. Ik ben 29 jaar oud en al die jaren opgegroeid in crisis. Eind jaren ’90 brak een burgeroorlog uit, in 2000 een tweede, een derde in 2006 en al die tijd leefden we in een economische crisis. Je groeit op in angst, constant. Deze overheid regeert al dertig jaar en dat is genoeg tijd geweest om een land met de grond gelijk te maken.

De explosie was de druppel: iedereen wil weg, de jeugd, artiesten maar ook ouderen. Veel van hen zijn al vertrokken. Er zijn veertien miljoen Libanezen wereldwijd en maar zeven miljoen daarvan wonen nog in Libanon. Mijn vader zei tegen me: “Als je gaat, gaan wij, het gezin, met je mee.” Ik heb gesolliciteerd voor banen in Dubai, Canada, Australië en Nederland, in dertien landen in totaal. Ik probeer met de band optredens te regelen in hotels over de hele wereld. Elke dag verzinnen we plannen om te vertrekken, om te kunnen leven om te leven, niet om te sterven.

Ik kom uit het zuiden van Libanon. In m’n jeugd heb ik weinig gedaan met muziek. Pas toen ik achttien was kwam ik erachter dat ik kan zingen en hoeveel ik daarvan houd. Daarna ben ik muziek gaan studeren op het conservatorium en kleine optredens gaan doen in cafés en restaurants. Later heb ik me aangesloten bij een theater, waar ik ook in een toneelstuk speel.

Op het moment van de explosie was ik niet in Beiroet, maar eigenlijk iedereen die ik ken was wel in de stad. Zelfs ver buiten de stad kon je de dreun voelen. Toen ik hoorde van de ramp ben ik gelijk naar huis gegaan om te kijken wat er precies gebeurd was, en of ik ergens kon helpen. Godzijdank was iedereen van wie ik houd veilig. De schade is beperkt gebleven tot deuren, ramen en auto’s.

Desondanks heeft het hele diepe wonden achtergelaten, die niet hersteld kunnen worden. We zijn namelijk ons geloof kwijtgeraakt, onze kalmte. De kracht om dingen te doen. Dat is ontzettend zwaar voor iedereen. De mensen zijn hopeloos geworden, en dat is een trauma dat door het hele land trekt en verder gaat dan Beiroet zelf. Zelfs in alle jaren oorlog is er nog nooit iets gebeurd wat zoveel schade heeft veroorzaakt. Je kunt je aanpassen aan oorlog en op zoek gaan naar veilige plekken, maar deze explosie konden we ons emotioneel niet veroorloven.

Alles wat we tot nu toe hebben meegemaakt hebben we altijd van ons af kunnen schudden, we zongen erover, we vierden feest en dronken om het te vergeten. Maar nu heb ik het gevoel dat ik niets kan zingen wat helpt bij het verwerken van dit trauma. Ik heb zelf niet genoeg hoop op andere mensen bijeen te rapen. Hoe kan ik nu tegen een groep mensen die hun geliefde of hun huis kwijt zijn geraakt zeggen dat ze een avond plezier moeten maken en lachen? Dit is geen oorlog waar je je tegen kunt verzetten.

Ik heb shows gedaan na de ontploffing, maar wat ik zag in de gezichten van het publiek had ik nog nooit gezien. Ik zag puur verdriet, en het verlangen om blij te zijn en hun verdriet te vergeten. Het is een dilemma. Aan de ene kant wil ik dit blijven doen om de families weer blij te maken en ze te helpen om veerkracht te tonen, maar we willen ook niet ten koste van de slachtoffers alles proberen achter ons te laten. Dit mag nooit vergeten worden.

Daarom is het goed om te blijven praten. Veel mensen hebben zich ook tegen de creatieve sector gekeerd. Ze vinden het niet kunnen dat we in deze tijden muziek willen maken, en ze nemen het ons kwalijk dat we onze levens weer op willen pakken. Er is weinig besef dat muziek, hoewel het voor de meeste artiesten vooral een hobby is, ook een manier kan zijn om jezelf te helpen herstellen. Ik hoop dat kunst tot in de eeuwigheid zal bestaan, om mensen te helpen weer te kunnen genieten van het leven.

Op mijn negende kreeg ik mijn eerste keyboard van mijn vader, die zag dat ik altijd al veel interesse had in muziek. Ik werd er meteen verliefd op. Toetsen zijn goede luisteraars, en kunnen je emoties buitengewoon goed uitdrukken. Spelen helpt me enorm om me door deze situatie heen te worstelen. Ik zit een band met Jack. We maken sombere muziek, omdat onze omgeving en ons land in collectieve rouw is. Onze muziek reflecteert die emoties, en dat biedt troost.

Op het moment van de explosie was ik in het zuiden van Libanon. Mijn vader belde me en vertelde wat er was gebeurd. Het was angstaanjagend, want iedereen die ik ken en van wie ik houd was daar, op dat moment. De volgende dag kwam ik terug en ik geloofde mijn ogen niet. Het is hartverscheurend om mijn eigen stad niet meer terug te herkennen, om het verdriet en de wanhoop van de inwoners te zien, om de dood tegemoet te komen. Ik ben vrienden en dromen verloren. Het zou te begrijpen zijn als het Gods wil was geweest, maar deze explosie is naar mijn idee veroorzaakt door het toedoen van mensen – de overheid wist dat het ammoniumnitraat daar lag opgeslagen. Het frustreert me. Elke keer als Libanon een stap vooruit lijkt te doen, gaan we er weer twee terug.

Als ik denk aan hoe Beiroet was, moet ik huilen. Stel je voor dat je van vakantie terugkomt en weer in je stad arriveert. Je ervaart de levendigheid, de geur, het eten, de creativiteit, de mensen, de feestjes. Beiroet ís Libanon, maar nu is het verwoest. Ook de coronacrisis wordt erger: niemand houdt zich goed aan de regels omdat iedereen lijdt. Dat is natuurlijk verkeerd, maar mensen willen samenkomen en genieten van wat ze nog hebben.

Libanezen geven nooit op. We hebben een boel doorstaan. Het glas is bij ons altijd halfvol. Jonge mensen proberen veranderingen door te voeren, in de economie en onze burgerrechten. Er zijn mensen die Beiroet weer op willen bouwen, maar er zijn er meer die geen uitweg meer zien. Ze willen mensenrechten zoals gezondheidszorg, onderwijs, een normaal salaris en elektriciteit – dat laatste hebben we maar vier uur per dag, omdat er niet genoeg elektriciteitsvoorzieningen zijn in Libanon. We stelen elektriciteit om te overleven. We hebben wel voorzieningen, maar de elektriciteit komt niet bij burgers terecht.

Muziek is van levensbelang geweest voor mij, deze periode. We kunnen niet meer bij elkaar komen om samen te rouwen of stress los te laten tijdens het uitgaan door de explosie en de coronacrisis. Muziek kan dat gat enigszins vullen. Nu speel ik weleens voor kleine groepjes mensen. Dat is aan de ene kant heel mooi, omdat ze er troost in vinden, maar aan de andere kant is het verschrikkelijk om de betraande gezichten te moeten zien.

Ik wilde nooit weg, maar de explosie is de druppel geweest. Ik heb altijd al gedroomd om te reizen met de band, om rond te komen als muzikant en de band te laten zien aan de wereld. Maar wat ik liever wil is keuzevrijheid, elektriciteit en rust. Ik wil genieten van mensenrechten die ons onderscheiden van dieren en machines. Ik ben al zes jaar verloofd, maar ik kan geen huis kopen en geen meubels om het in te richten. Het breekt mijn hart. Er zijn landen in Europa waar huisdieren het beter hebben dan de mensen hier. Ik ben 25 en wil niet constant leven met stress en angst.