De mensen die naar een FVD-symposium gaan om de oorlog in Oekraïne te begrijpen

Dit weekend organiseerde de politieke partij Forum voor Democratie een symposium getiteld Understanding the conflict in Ukraine. Het vond plaats in een zaal van de RAI, de locatie waar tijdens het begin van de oorlog nog Oekraïense vluchtelingen werden opgevangen. Op zich is het zeer begrijpelijk dat mensen op zoek zijn naar duiding en context met betrekking tot deze afschuwelijke toestand. Maar waarom je uitgerekend naar een FvD-bijeenkomst zou gaan voor een breder perspectief, is me een groot raadsel. Ik sprak met mensen in de rij om te vragen wat er in hen omgaat. 

De oorlog in Oekraïne zette een heleboel van mijn veronderstellingen over de wereld op zijn kop. Zo was ik er bijvoorbeeld van overtuigd dat er tot op zekere hoogte wereldwijd een consensus was over dat meningsverschillen uitpraten beter is dan naar wapens grijpen. Helaas bleek het allemaal veel complexer te liggen. Ik was dan ook blij dat ik de luxe had om eerder dit jaar naar een lezingenreeks van de Universiteit van Amsterdam te kunnen gaan, waardoor ik de achtergronden van de oorlog en de recente Oekraïense geschiedenis beter leerde begrijpen (en het goede nieuws is: de hele reeks is gratis te bekijken op YouTube). 

De aankondiging van het FvD-symposium belooft eveneens begrip, maar de twitterberichten die partijleider Thierry Baudet in de dagen ervoor stuurt zijn vooral verwarrend. Er zou onder andere antwoord komen op de vraag: “heeft Duitsland de oorlog veroorzaakt?” Een vraag die ik me persoonlijk nog niet gesteld had, vooral omdat het Rusland was dat gewelddadig militair ingreep in een buurland. Ook de aangekondigde sprekers staan niet per se bekend om hun verhelderende blik. Naast partijleider Baudet en de Russische ambassadeur Aleksander Sjoelgin komt de Britse euroscepticus John Laughland een lezing geven. Laughland, die Baudet zijn partij-ideoloog noemt, werkte jarenlang voor een pro-Russische denktank. Ook schrijft hij boeken waarin hij onder andere op zoek gaat naar fascistische en nazistische ideeën die overeenkomsten vertonen met het Europese project (dat juist in het leven geroepen is om de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog in de toekomst onmogelijk te maken). Ook Joost Niemöller zal komen spreken, een journalist die ooit het belang van schedelmeten bepleitte. 

“Forum is een debatpartij, een partij die dieper na wil denken over de dingen. (...) Wij durven nog wel eens een boek te lezen. En dat doen we nu over dit ongelofelijk belangrijke onderwerp,” zal Baudet in zijn openingsspeech beweren. Dat zijn eigen debat zonder Oekraïense inbreng niet echt op het scherpst van de snede gevoerd zal worden, verklaart hij door te zeggen dat alle sprekers die “de NAVO-kant” van het verhaal vertegenwoordigen niet op de uitnodiging ingingen. 

“Er zijn steeds minder diverse opinies toegestaan,” zegt hij ook nog. Hij vindt dat de VVD en GroenLinks “dezelfde partij” zijn, en dat ook de media die om hen heen “cirkelen” daar een echo van vormen. “Elsevier is net zo links als Vrij Nederland,” beweert Baudet, terwijl het rechtse weekblad vorige maand nog een ingezonden opiniestuk van de Russische ambassadeur publiceerde, zonder andere context dan de disclaimer dat zulke stukken “niet noodzakelijkerwijs het standpunt van Elsevier Weekblad vertegenwoordigen”. Op tv is het allemaal nog erger, volgens Baudet. Hij lijkt even te vergeten dat Joost Niemöller podcasts maakt bij de door de belastingbetaler mogelijk gemaakte NPO-omroep Ongehoord Nederland. 

Hoewel het dus niet klopt dat hier sprekers zullen optreden van wie de mond hardhandig gesnoerd wordt, is dat wel waarvoor veel mensen zondag urenlang in de rij staan bij de RAI. "Ik ben er nieuwsgierig naar hoe de Russische ambassadeur ertegenaan kijkt, naar wat je niet ziet in de mainstream media. En een journalist als Niemöller, dat is een goede journalist als ik kijk naar wat hij schrijft. Ik ben benieuwd naar zijn blik erop,” zegt een vrij jonge man die ik spreek bij de ingang. 

Iemand met een jas van de JFVD, de jongerenorganisatie van de FVD onderbreekt het interview. “Waarom neem je dit op? Waarom neem je dit op? Ik kan ook van VICE zijn, dat kan ik ook zeggen. Geen perskaart denk ik hè? Nou precies... nou, weten we dat ook weer." Ik ben enigszins verrast dat een FVD’er mij aanspreekt op mijn journalistieke ethiek, maar de man die ik interview wil zijn verhaal alsnog vertellen: “Ik wil dat de situatie daar [in Oekraïne, red.] zo snel mogelijk stopt, en er zijn verschillende visies op. Van wie kun je het nou beter horen dan van iemand die bij de ambassade werkt? Die zit er toch dichter op dan jij en ik,” concludeert hij. Hij heeft een punt: Sjoelgin zit er wat dichter op. Al is hij natuurlijk niet degene wiens huis wordt gebombardeerd, zoals dat wel gebeurt bij een heleboel burgers in Oekraïne. Voordat ik mijn interviewee naar zijn naam kan vragen schiet hij naar binnen, want er komt een bataljon anarchisten aan die duidelijk niet te spreken zijn over de bijeenkomst. 

Terwijl de anarchisten zich opstellen sta ik wat te keuvelen met Ineke Snel, een vrouw van zo ongeveer middelbare leeftijd die zeer actief is op twitter. Zij zegt dat ze eerder met wat demonstranten gepraat heeft, en dat zij het FvD “nazistisch” noemen. “Heel Amsterdam haat de FvD!” roepen de demonstranten ondertussen, terwijl ze met mini-alarmpjes gooien die erg onaangenaam loeien. Sommige van de alarmpjes komen op de overkapping van de zaal-ingang te liggen, waardoor ze bijna niet weg te halen zijn. Eén ervan mist Snel op een haar na, maar ze blijft onbewogen haar relaas afdraaien, inmiddels over de boerenprotesten. Ik vraag aan Snel, die zich opwerpt als de redelijkheid zelve, of ze denkt dat er vandaag ook Russische propaganda voorbij zal komen. “Jazeker, ja dat denk ik wel, maar ik ben zelf zo wijs. Ik weet precies wanneer het propaganda is.” 

Eén van de demonstranten is daar kennelijk minder van overtuigd en voorziet de bezoekers van het congres van sarcastisch en soms geestig commentaar via een microfoon en een speaker. Zo vraagt hij zich af waarom deze mensen naar “de propagandamachine van het Kremlin” willen gaan luisteren en zegt hij: “de QR-code is afgeschaft, dus ik weet niet waarom jullie al zo lang in de rij staan.” De demonstrant had een goede tegenstem op het symposium kunnen zijn, maar hier buiten gaat zijn bijdrage helaas een beetje verloren in een kille vijandigheid over en weer. 

De 19-jarige Arthur, gehuld in een blauw pak, lijkt zich er net als Snel en de demonstrant van bewust dat de informatie die hij hier gaat krijgen deels gekleurd zal zijn. “Ik zie dit als een goede gelegenheid om ook de Russische kant van het verhaal te horen. Het Russische verhaal wordt in de media stelselmatig ondermijnd.” Als voorbeeld noemt hij het weren van Russische staatsmedia door de EU. “Ik ben wel benieuwd wat er op die kanalen in beeld komt.” Europarlementariërs als Marcel de Graaff van de PVV kunnen het Russische verhaal volgens hem nuanceren. Maar hij wil vooral zélf alle informatie tot zich nemen. “Ik vind dat ik het recht heb op informatie.” Arthur begint volgend jaar met studeren om zichzelf met nog meer informatie te verrijken, maar wat hij precies wil studeren? “Dat weet ik nog niet.” Meer wil hij niet zeggen. “Ik vind het als ik eerlijk ben nu te persoonlijk worden. Wat is de volgende vraag? Mijn woonplaats?” 

Dennis Severins en Dylan van Lent, die allebei uit Limburg komen, vertellen juist breeduit over hun levens en motivatie. “Als je een pro-Oekraïens verhaal wilt horen, hoef je de tv maar aan te zetten. Ik heb geen tv, maar je hoeft hem bij wijze van spreken maar aan te zetten,” zegt Dylan. “Het zijn dezelfde bedrijven die eigenaar zijn van alle mediabedrijven,” gaat hij verder. “NU.nl, de NOS, bijna elk nieuwsmedium valt onder het Mediahuis, en dat valt weer onder een conglomeraat, en verderop kom je dan bij organisaties als Black Rock en DuPont. Hoe kan dat onafhankelijk zijn?” Wat hij zegt klopt niet helemaal: de NOS is de publieke omroep, en dus eigendom van niemand. NU.nl is eigendom van de Persgroep, eigenlijk de enige concurrent van het Mediahuis. Wel is het zo dat deze twee Belgische bedrijven samen meer dan 90 procent van alle Nederlandse kranten in handen hebben, en ook andere media als Dumpert (Mediahuis) en de Donald Duck (de Persgroep). Ook klopt het dat het Mediahuis weer eigendom is van nog grotere bedrijven. En dat is inderdaad best wel een probleem, dat onder andere in Persgroep-krant de Volkskrant werd aangekaart. 

“Ik keur Poetins oorlog af, maar we willen ook wel eens een ander verhaal horen,” verklaart Dennis even later. Hij is eigenlijk nooit heel erg geïnteresseerd geweest in politiek. “Ik word liever door de eerste honderd mensen in het telefoonboek bestuurd.” Maar toen hij “Thierry” leerde kennen, werd zijn interesse alsnog gewekt. “Ik verhuur appartementen. Daarom heb ik heel veel vrijheid en heb ik me kunnen verdiepen in de politiek. Maar hoe lang verhuur ik nog? Er komt steeds meer belasting. Ik houd per appartement nog maar vijfhonderd over als de belastingdienst en de VVE betaald zijn. Ik vind Mark Rutte een aardige man, maar wat hij met het land doet… Afgrond na afgrond, misverstand na misverstand blijft-ie aan de macht. Dat klopt niet.” 

Dylan importeert en verkoopt scooters en scooter-onderdelen. Hij is geen lid van de FvD, maar (tot de verbazing van Dennis) van een andere rechtse partij: BVNL, van ex-FvD’er Wybren van Haga. Rechts zijn heeft hem veel gebracht, verklaart hij. “Sinds ik rechts ben heb ik een bedrijf gestart, veel meer succes in het leven, en ben ik gelukkig. Toen ik links was niet. Ik realiseerde dat de wereld best wel hard is, en dat het systeem geen rekening met je gaat houden, omdat het nogal corrupt is.” Hij zag geen andere optie dan het overboord gooien van zijn principes. “Vroeger hield ik rekening met mensen. Ik zag mensen in een slechte situatie: oh, die heeft vervoer nodig en kan niet naar zijn baan toe. Dan ging de prijs naar beneden, puur uit medelijden, puur uit compassie. Dan zit je in dezelfde shit, want ik moet ook mijn brood betalen. Je moet toch die rechtse instelling hebben helaas. Dat is misschien niet leuk, maar zo is het wel.”  

“Toen niet, nu niet, nooit meer fascisme!” schreeuwen de anarchisten van de Vrije Bond ondertussen richting de rij. “Vrijheid, liefde, geen dictatuur!” roept een aantal FvD’ers ten antwoord, voordat ze naar binnen gaan. Ik vraag me af of ze dat straks ook gaan scanderen tegen de ambassadeur van Rusland, het land waarin deze week nog een lichtelijk kritisch raadslid werd veroordeeld tot zeven jaar cel. Toch leken veel mensen die ik sprak in de rij zich ervan bewust dat de retoriek van Poetin hier ruim baan zal krijgen, en zijn ze goed in staat om te reflecteren op de problemen in de Nederlandse samenleving, hun eigen gedrag en vooral de tekortkomingen van de media.

Ergens is dat een tragische situatie. Televisiemakers proberen steeds hapklaarder en laagdrempeliger te programmeren, met talkshows, explainers en ludieke terzijdes, in de hoop kijkers te trekken. Maar dit deel van het volk luistert liever vier uur lang naar dubieuze intellectuelen en ambassadeurs waarvan ze weten dat die Russische propaganda uitkramen, zolang ze maar het gevoel hebben serieus genomen te worden. Ze zeggen daarmee een brede blik na te streven: een prima levenshouding. Helaas lijkt hun leergierigheid zich in de praktijk te beperken tot dingen die de goedkeuring van Baudet hebben. 

Correctie: In een eerdere versie van dit artikel stond dat Geenstijl ook onderdeel is van het Mediahuis. Dat is inmiddels niet meer zo: in 2018 verkocht het Mediahuis Geenstijl aan de hoofdredactie van het medium. Het is aangepast en we betreuren de fout.