De Romagemeenschap in Servië gaat ten onder aan slechte heroïne

Tarzan woont in een uit golfplaten opgetrokken krot in een sloppenwijk op de heuvelachtige rand van Belgrado. De lokale bevolking noemt deze plek Klein Leskovac, naar een beruchte, vervallen stad in het zuiden van Servië. Het is een van de ongeveer honderd Romanederzettingen in de stad. De onverharde straten zijn er bezaaid met stinkende hopen vuilnis. Toen ik er in juni was, zag ik hoe een geit een dutje deed in de schaduw van de vele waslijnen. Er zijn veel lege hutten bezaaid met spuiten, achtergelaten door pajdo-gebruikers. Deze spotgoedkope drug is favoriet onder verslaafden in de gemeenschap.

Pajdo is heroïne, maar niet in de gangbare vorm. Volgens het VN-Bureau voor Drugs en Misdaad (UNODC) is de heroïne in Servië ongelooflijk verontreinigd. Uit monsters die werden genomen in 2011 bleek dat pajdo een gemiddelde zuiverheidsgraad had van tussen de 1 en 8 procent.

Ondanks dat pajdo troep is en het gebruikers een high van maar een kwartier geeft, wordt het veel gebruikt door Servische Roma. Alcohol, cannabis en cocaïne zijn vergeleken met pajdo dure luxeproducten die lastig te krijgen zijn. Pajdo levert simpelweg meer waar voor hun geld.

"Iedereen hier houdt van pajdo. Het is makkelijk te krijgen en goedkoop. Zelfs kinderen kennen het," vertelt inwoner Tarzan, wijzend op een kind van nog geen zes. "Zij gaan met hun vaders mee om het te kopen."

Tarzan, een Servische Rom, is veertig en was tien jaar lang verslaafd aan pajdo. Toen ik hem bezocht werd zijn jongere broer net opgenomen met een overdosis. Hij overleefde het, maar drie andere broers hadden minder geluk.

Volgens Thomas Pietschmann van het UNODC-onderzoeksteam is pajdo "sterk vervuild en typisch voor de heroïne in deze regio." Het is een versneden mengsel met een mix van goedkope middelen zoals paracetamol, cafeïne, puddingpoeder (maiszetmeel dat wordt gebruikt om pudding van te maken), drie-in-één koffiepoeder (suiker, melkpoeder en instant koffie), en tal van andere chemicaliën waaronder benzamine, waar onkruidverdelgers van worden gemaakt.

In de jaren tachtig, voor de Bosnische Burgeroorlog, was heroïne in Servië van goede kwaliteit en werd het voornamelijk gebruikt door de middenklasse. In die tijd was Servië een belangrijk doorvoerland voor heroïne uit Turkije. Maar sinds de jaren negentig is het aantal heroïnevangsten gekelderd door veranderde smokkelroutes. Nu krijgt de Servische markt slechts de kruimels – vaak via de grens met Kosovo – van sterk versneden heroïne.

Door de onzuiverheid is het minder waarschijnlijk dat pajdo leidt tot een overdosis, maar het is een giftige mix die op de lange termijn nier- en leverschade, maagbloedingen en beroertes veroorzaakt. Vanwege de lage kwaliteit kun je deze heroïne niet roken. De enige manier waarop gebruikers een high bereiken is door het herhaaldelijk te injecteren – met als resultaat dat pajdo, ondanks de lage hoeveelheid heroïne, leidt tot ernstig fysiek letsel. Zo is het een gewoonte onder Romagebruikers om een gat ter grootte van een navel in hun lies te maken, zodat ze niet steeds nieuwe huid kapot hoeven te maken. Veelvuldig injecteren en het delen van naalden onder smerige omstandigheden heeft ertoe geleid dat tussen de 60 en 90 procent van de Romagebruikers in deze getto's besmet is met hepatitis C, met kans op fatale leverschade.

In Romanederzettingen bestaat de term 'gateway drug' niet. "De Roma hier gebruiken geen cannabis, dat is hier bijna niet te krijgen. Ze beginnen meteen met het spuiten van pajdo," zegt Bojan Arsenijevic van ReGeneration. De NGO is gevestigd in Belgrado en richt zich op het verminderen van het leed in Servië. "De Roma hier zijn sociaal zo buitengesloten dat het hen zelfs niet is toegestaan om drugs te verkopen. Hoewel het een waardeloze drug is, wordt het toch gebruikt om hun zware levens te verlichten. Maar voor de Servische regering en de rest van de mensen is het makkelijk om de andere kant op te kijken."

In juli werd Veza (dat "schakel" betekent) gesloten toen de internationale financiering ophield. Het was de laatst overgebleven dienst die schone naalden uitdeelde en die een outreach-programma had in Servië. Ik sprak een paar weken voor de sluiting met Lucky, die bij Veza werkte. Hij vertelde me dat pajdoverslaafden verslaafder zijn aan het injecteren zelf dan aan de werking van de drug.

Sinds de sluiting van Veza zijn gebruikers voor schone naalden afhankelijk van een handvol apotheken die bereid zijn om die naalden aan ze te verkopen. Daarom worden er nu nog meer naalden gedeeld. Veza was ook de enige organisatie die rechtstreekse hulp bood aan sociaal buitengesloten drugsgebruikers zoals de inwoners van Klein Leskovac.

Een van deze mensen is Nina. Ze is 26 en woont met haar man en baby in Klein Leskovac. Ze spuit al haar halve leven pajdo en is sinds haar achttiende straatprostituee in Belgrado. Ze is in de regio beroemd omdat ze samen met drie van haar zussen deel uitmaakte van een tienermeisjesbende. Ze brachten hun dagen door met het schoonmaken van autoruiten bij verkeerslichten, stelen, gearresteerd worden en vechten met jongens. Een van haar zussen stierf aan een overdosis. Haar andere zussen zijn nu, net als Nina, aan pajdo verslaafde prostituees.

Volgens Nina is haar baby is het beste wat haar is overkomen, maar maakt pajdo haar het gelukkigst. Door haar werk kan ze drugs kopen en zorgen dat haar baby een goed leven heeft. "In de ochtend word ik wakker met ontwenningsverschijnselen. Ik probeer dan pajdo te krijgen, high te worden en te spelen met mijn baby. 's Avonds werk ik van acht uur tot half twaalf." Nina koopt twee gram pajdo per dag en deelt dat met haar vriend, die ze af en toe haar pooier noemt. "Mijn werk maakt me misselijk. Emotioneel ben ik er na zeven jaar nog steeds niet aan gewend. Sekswerk is business. Ik hou niet van mijn werk, maar niemand dwingt me."

Dr. Mira Kovacevic, directeur van het Special Hospital Belgrado voor verslavingsstoornissen, ziet veel jonge Romavrouwen met drugsproblemen. "De meeste meisjes die hier komen zijn 14 tot 17 jaar. Ze beginnen al vroeg met spuiten," zegt Kovacevic. "Velen zijn op twaalfjarige leeftijd getrouwd, hebben weinig onderwijs gehad en zijn slachtoffer van huiselijk geweld. Bijna alle Romameisjes die we zien zijn prostituee."

Ik vroeg waarom zo veel Romameisjes heroïne gebruiken. "Jonge Romameisjes zijn makkelijk te manipuleren door oudere familieleden of partners," antwoordde ze. "Meestal worden ze ingewijd door familieleden die zo controle over ze willen uitoefenen. Vaak zijn ze zich er zelf niet eens van bewust dat ze heroïne nemen. Ze hebben het over 'dat bruine spul', of 'van dat gele spul', of gewoon 'pajdo'."

Volgens Marijana Luković, verbonden aan mensenrechtenorganisatie Praxis, zijn de meeste Roma in de sloppenwijken van Belgrado geen geregistreerde burgers en kunnen ze daarom buiten spoedeisende hulp geen medische zorg krijgen, zoals verslavingsbehandeling. Ze vallen buiten het systeem.

Voor een uitkering, gezondheidszorg, baan of volwassenenonderwijs heb je een identiteitsbewijs nodig. De meeste Roma hebben dat niet. Ook hebben ze geen geboortecertificaat. Eerder dit jaar weigerde een ziekenhuis een tweejarig Romajongetje met ernstige brandwonden te opereren omdat zijn moeder geen zorgverzekering had. Ook moeten Romavrouwen vaak betalen om in het ziekenhuis te bevallen.

Belgrado – nog steeds herstellende van een decennium oorlog in de jaren negentig – staat vol met vervallen gebouwen. De meeste zijn nu schuilplaatsen voor vluchtelingen en pajdoverslaafden. Een van die plekken is een door bominslagen getekend, bakstenen gebouw in het midden van de stad. Op de buitenmuur staat 'ALCATRAZ' gekalkt. Het ligt bezaaid met naalden, bloed en besmeurde matrassen, hopen vuilnis en uitwerpselen. Het ziet er zwart van de vliegen en de stank is ondraaglijk.

Servië heeft niet bepaald een vlekkeloze reputatie als het gaat om de behandeling van drugsverslaafden. Zeker niet als de Orthodoxe Kerk zich ermee bemoeit. In 2009 dook een video op waarin een verslaafde bij wijze van 'behandeling' in het gezicht werd gestompt en werd geslagen met een schop. Dit gebeurde in het Crna Reka verslavingscentrum dat verbonden is aan de Servische Orthodoxe Kerk. Drie jaar later sloeg priester Branislav Peranovic, die de leiding had over Crna Reka, een verslaafde dood met een stok. Hij werd veroordeeld tot twintig jaar gevangenisstraf wegens moord.

De verwaarlozing van drugsverslaafden is een wijdverspreid fenomeen in het hele Balkangebied. Net als bij de Roma in Roemenië wordt deze gezondheidscrisis zo goed als genegeerd door de Servische overheid. Het land wil zich in 2020 bij de Europese Unie aansluiten en de status van de Roma onderklasse in het land is een heet hangijzer tijdens de gesprekken in Brussel. De EU wil subsidies beschikbaar stellen om de leefomstandigheden van de Roma verbeteren. Maar volgens critici zijn vooroordelen jegens Roma te diepgeworteld.

"De overheid doet zijn best om Servië van zijn beste kant te laten zien, en de Roma passen niet in dat beeld," zegt Viktorija Cucić. Zij is voormalig professor in volksgezondheid aan de Universiteit van Belgrado. "Het is geen kwestie van geld, het is een kwestie van waarden. De Roma worden als 'schuldig' gezien, omdat ze vieze klusjes doen en ze ziek, verslaafd, arm en ongeschoold zijn."

Ook nu de internationale subsidies voor de verslavingszorg gestopt zijn, heeft de Servische overheid volgens Cucić geen interesse om voorzieningen voor verslaafden te bieden. Ze verwacht dat het aantal verslaafden en ziektegevallen zal escaleren.

Net voordat ik Klein Leskovac wilde verlaten, nam Tarzan me mee naar een van de hutten. Hij liet me Salmedi zien, een baby van twee maanden oud in de armen van zijn moeder Sofija. Eerder die dag had Sofija geprobeerd om een geboortecertificaat voor haar kind te regelen, maar dit werd geweigerd door de autoriteiten. De baby zag er wel gezond uit. Romakinderen krijgen borstvoeding tot aan hun vierde omdat het de goedkoopste manier van voeden is.

Op de tafel naast hen stond een maaltijd van brood en water voor de rest van de familie. Ze kunnen niks anders betalen. Tenzij de machthebbers iets doen om de enorme ongelijkheid aan te pakken, staat ook Salmedi dit lot te wachten zodra hij zijn moeders melk ontgroeid is.

De auteur bedankt Jovana Arsenijevicand en de Hungarian Civil Liberties Union voor hun hulp bij dit artikel. De HCLU is een campagne begonnen om bewustzijn te creëren voor de drugsproblematiek in de Balkan. Lees hier meer over op hun website: Room For Change.