Meth, geld en gewapende milities: welkom in de heetste narcostad in Irak

BASRA, Irak – In een zaal ter grootte van een tennisbaan deinen tientallen jonge mannen op de ritmes van een sjiitische grafredezanger. Hun shirtloze torso's en muurschilderingen van Imam Hussain baden in een paars licht. De plafondventilatoren kunnen de 45 graden hitte van de nacht niet aan.

Dit gemeenschappelijke rouwritueel van de sjiieten werd onder Saddam Hoessein verboden. Maar deze rave-achtige zelfkastijdingssessies, waarbij sjiitische moslims in een trance-achtige toestand enkele uren lang op hun rug, borst en hoofd slaan, zijn nu een nachtelijke terugkerende gebeurtenis in Basra. Het gebed herdenkt de kleinzoon van de profeet Mohammed, Hussain, wiens dood de aanzet gaf tot de opkomst van de sjiitische islam.

Degenen die deze Hussainiya bijwonen zijn nuchter, maar niet heel Basra is braaf. Voor Ibrahim is het ritueel een manier om te ontsnappen aan de verpletterende realiteit van het leven in deze broeierige, gevaarlijke stad – en om weg te blijven van crystal meth, het middel dat hem daar vroeger bij hielp.

Ibrahim werkte op een bouwplaats toen zijn probleem met meth begon – een verslaving die vijf jaar van zijn leven in beslag nam, en waarbij hij in levende lijve meemaakte hoe de drugshandel zijn geboortestad overspoelde. Uit angst voor represailles deelt Ibrahim zijn volledige naam niet met VICE World News.

“Er was destijd een man hier die een trekje nam van een pijp en vervolgens werkte hij de hele dag zonder te klagen over de hitte,” vertelt hij aan VICE World News, in kleermakerszit op de vloer van zijn woonkamer. Ibrahim woont in een van de meest achtergestelde buurten van de havenstad. 

In de zomer zijn de temperaturen hier ondraaglijk, vaak meer dan 50 graden, waarmee Basra een van de heetste steden ter wereld is. Werk op bouwplaatsen onder de meedogenloze zon is uitputtend. “Dus ik kocht met twee vrienden een zak meth en we probeerden het zelf,” zegt hij.

Tien jaar geleden kwam crystal meth niet veel voor in Irak. Vroeger kwamen de drugs het land binnen via een illegale handelsroute vanuit Iran. In Iran wordt het geproduceerd voor verkoop in Saudi-Arabië, Koeweit en de Perzische Golf.

Ibrahim werkte op een bouwplaats toen zijn probleem met meth begon – een verslaving die vijf jaar van zijn leven in beslag nam, en waarbij hij in levende lijve meemaakte hoe de drugshandel zijn geboortestad overspoelde. Uit angst voor represailles deelt Ibrahim zijn volledige naam niet met VICE World News.

“Er was destijd een man hier die een trekje nam van een pijp en vervolgens werkte hij de hele dag zonder te klagen over de hitte,” vertelt hij aan VICE World News, in kleermakerszit op de vloer van zijn woonkamer. Ibrahim woont in een van de meest achtergestelde buurten van de havenstad. 

In de zomer zijn de temperaturen hier ondraaglijk, vaak meer dan 50 graden, waarmee Basra een van de heetste steden ter wereld is. Werk op bouwplaatsen onder de meedogenloze zon is uitputtend. “Dus ik kocht met twee vrienden een zak meth en we probeerden het zelf,” zegt hij.

Tien jaar geleden kwam crystal meth niet veel voor in Irak. Vroeger kwamen de drugs het land binnen via een illegale handelsroute vanuit Iran. In Iran wordt het geproduceerd voor verkoop in Saudi-Arabië, Koeweit en de Perzische Golf.

Maar de laatste jaren heeft deze zeer verslavende drug de oververhitte, onrustige stad overgenomen. Basra wordt geteisterd door gewapende milities met steun van Iran, zwak bestuur, wijdverspreide corruptie en werkloosheid schommelend rond de 21 procent en het stijgt. Meth en andere drugs zijn een nieuwe uitdaging voor de Iraakse autoriteiten, die weinig ervaring hebben met de aanpak van narcotica. Er is een nieuw conflict ontstaan tussen de Iraakse staat en drugshandelaars die banden hebben met een groot netwerk van door Iran gesteunde milities. Die milities worden op hun beurt gesteund door machtige stammen die vechten om grondgebied en smokkelroutes in de grensgebieden met Iran.

“We hebben een heel ministerie nodig om drugs aan te pakken. Een afdeling bij de politie is niet genoeg,” zegt Abdul Amir Shannta, wiens neef, een politie-chef, werd gedood bij een schietpartij met een beruchte vermeende plaatselijke drugsbaron.

“Er gaat veel geld in om, iedereen heeft een vinger in de pap.”

De provincie Basra, die haar naam ontleent aan de hoofdstad, produceert meer dan 70 procent van de olierijkdom in Irak. Daarnaast bevindt de enige toegangspoort van het land tot de internationale wateren zich in Basra. De stad Basra werd in de zevende eeuw gesticht, was een literair centrum tijdens de islamitische Gouden Eeuw – in Duizend-en-een-nacht is Basra de stad die Sinbad verlaat om aan zijn reis te beginnen. 

Maar het recente verleden is ontsierd door de oorlog tussen Iran en Irak en opstanden tegen voormalig dictator Saddam Hoessein. Basra werd een bolwerk van sjiitische radicalen na de door de VS geleide invasie in 2003, toen gewapende groepen en stammen streden om de controle over het land en de smokkelroutes. En de stad was het toneel van een van de bloedigste gevechten tijdens de oorlog toen milities vochten tegen de binnenvallende Britse troepen.

Gewapende milities, gesteund door Iran, zijn nog steeds aanwezig en hebben een grote invloed in de stad met bijna twee miljoen inwoners. De afgelopen tien jaar hebben zij de grensovergang van Shalamcheh met Iran veranderd in een knooppunt voor drugshandel. Mensen gaan zachter praten als ze het over deze groepen hebben, en noemen ze eufemistisch “politieke partijen” of het ‘verzet’.

De inwoners zijn trots op de vroegere grootsheid van hun stad en ze klagen over de chronische corruptie en het religieuze fanatisme dat hun dagelijks leven verpest.

Deze verstikkende omgeving heeft sommige mensen richting drugsverslaving geduwd. Crystal meth wordt vooral gebruikt door jongeren die in armoede leven, en de toename van het gebruik ervan drijft Basra, een stad die het toch al heel moeilijk heeft, tot het uiterste.

Dit veroorzaakt problemen voor mensen uit alle lagen van de bevolking, ook voor Abbas, de eigenaar van een elektronicawinkel. Meth-gebruikers maken pijpjes door de kop van een gloeilamp los te schroeven en er een rietje aan vast te plakken. “Onlangs nog kwam een man smeken om een pakje gloeilampen en hij werd boos toen ik nee zei,” vertelt Abbas aan VICE World News, op voorwaarde dat we alleen zijn voornaam gebruiken.

“Soms breken crystal meth-gebruikers de achterlichten van auto's of motorfietsen om de lamp eruit te halen, zodat ze er een pijp van kunnen maken,” zegt hij.

Basra-inwoners, oftewel Basrawis, associeerden drugs vroeger alleen met Uday, Saddam’s oudste zoon, die er in de dertig jaar dat zijn vader aan de macht was een beruchte en wilde levensstijl op nahield. De stad ontkwam grotendeels aan het IS-geweld dat andere delen van Irak sinds 2014 in zijn greep hield, en deze relatieve rust betekent dat deze bloedhete stad nu het belangrijkste economische centrum van Irak is. Maar mensen vinden nog steeds maar moeilijk werk. Volgens het Iraakse ministerie van Binnenlandse Zaken neemt de politie van Basra elke maand honderden kilo's meth en miljoenen opioïden in beslag.

Voor de regering in Bagdad en de Iraakse strijdkrachten, die vermoeid zijn door de sektarische burgeroorlog en de strijd tegen jihadistische groeperingen, met inbegrip van maar niet beperkt tot ISIS, is het een uitdaging om orde op zaken te stellen in het wetteloze Basra.

De stad wordt beheerst door coalities van conservatieve sjiitische partijen met banden met gewapende groeperingen. De laatste jaren zijn zij hard opgetreden tegen bars, clubs en andere ‘onislamitische’ activiteiten. Hiertoe hebben ze nachtelijke controleposten opgezet om de bewoners alert te houden.

Er is een scherpe toename van zowel plaatselijk gebrouwen meth als uit Iran gesmokkelde drugs via de havens van Basra. Dit betekent dat de Iraakse autoriteiten bezig zijn met de bestrijding van verdovende middelen, iets waar wetgevers en veiligheidstroepen zich voorheen nauwelijks mee bezig hielden.

Ondanks herhaalde verklaringen van Iraakse functionarissen dat zij in de afgelopen twee jaar meer dan 20.000 mensen hebben gearresteerd wegens drugsgebruik en -handel en honderden kilo's meth en miljoenen pillen in beslag hebben genomen, is er geen betrouwbare schatting van de werkelijke hoeveelheid drugs op de markt. En plaatselijke bewoners betwijfelen of de relatief nieuw gevormde tak van de Iraakse politie effectief is in de aanpak van drugsbendes.

“De grens is ons grootste probleem, maar de regering kan heel weinig doen. Uiteindelijk hebben de gewapende groepen het voor het zeggen. Niemand is bereid zijn leven te riskeren om tegen gewapende milities te vechten,” zegt een Iraakse douanebeambte die de smokkelroutes aan de grens met Iran en Irak kent. Hij sprak op voorwaarde van anonimiteit omdat hij niet met de media mag spreken.

Volgens het Iraakse ministerie van Binnenlandse Zaken werden alleen al in het eerste kwartaal van dit jaar 5.300 mensen gearresteerd wegens drugsgerelateerde misdrijven en er werden honderden kilo's drugs in beslag genomen.

Meth wordt vooral verhandeld aan de noordwestelijke rand van de stad, in plaatsen als ‘5-Miles’, een getto-wijk genoemd naar de lange weg die parallel loopt met treinsporen en oude kanalen.

Ooit zwommen mensen hier in de waterwegen om te ontsnappen aan de drukkende hitte van Basra. Maar tegenwoordig liggen de kanalen vol afval, de vettige laag op het water weerspiegelt de hete zon. 5-Miles is een zeer problematische wijk in Basra: het krijgt slechts een paar uur elektriciteit per dag, en het gemiddelde maandinkomen is slechts 205 euro.

Dealers die crystal meth en opioïden verkopen, navigeren op motorfietsen de smalle steegjes van 5-Miles en verdwijnen snel in de menigte. Een gram crystal meth kost tussen de 5.000-15.000 Iraakse dinar (5-10 euro), goedkoper dan een rondje bier, en het wordt op elk adres afgeleverd.

Zelfs alcohol is hier nu duurder en moeilijker te verkrijgen dan meth. De Iraakse overheid heeft in de loop der jaren de alcoholvergunningen van de winkeliers ingetrokken en na 2017 werden slijterijen praktisch verboden. De reden voor het verbod was dat winkeliers geen drank zouden moeten verkopen aan minderjarigen.

Nu moeten Basrawi's op zoek naar een drankje in het oude stadscentrum, waar dranksmokkelaars bier en sterke drank in zwarte plastic zakken verkopen vanuit woonhuizen. Klanten plaatsen hun bestellingen bij jonge mannen die in de trappenhuizen voor open deuren zitten en dan naar boven rennen om de goederen op te halen.

‘s Nachts veranderen de smalle, donkere steegjes aan de hoofdstraat van de oude stad, de Basharstraat, in een plek waar alles beschikbaar is wat de sjiitische plaatselijke autoriteiten hebben verboden. Vuilniszakken gevuld met lege drankflessen liggen overal, op een steenworp afstand van religieuze spandoeken met de tekst “Hoe kan ik drinken terwijl mijn broer, Hussain, dorst heeft?”, een verwijzing naar de belangrijke sjiitische imam.

Ondanks het alcoholverbod bellen verveelde jongeren die een verzetje nodig hebben tijdens deze lange hete dagen hun alcoholdealers, of ze gaan zelf op pad om zwarte plastic zakken gevuld met drank af te leveren. Op slechts honderd meter van een politiebureau kun je koude biertjes en lokaal geproduceerde sterke drank kopen voor drie keer de gemiddelde marktprijs.

In het weekend hangen groepjes mensen rond bij het water om het drukke verkeer en het constante geluidsoverlast veroorzaakt door de bouw te vermijden. De stad bereidt zich voor om in januari volgend jaar de 25ste editie van de Arabian Gulf Cup, een voetbaltoernooi, te organiseren. In 2013 werd een voetbalstadion ter waarde van 550 miljoen euro voltooid, een groot project waar de lokale overheid trots op is ondanks kritiek op de enorme rekening.

Het ‘scheepskerkhof’ aan de zuidoostelijke rand van de stad, waar de Tigris en de Eufraat in de Perzische Golf uitmonden, is een populaire plaats voor drinkers. Mensen zitten naast vele verlaten schepen, van enorme transportschepen tot kleine houten vissersbootjes, en ze halen biertjes uit plastic zakken.

De beruchte plaatselijk geproduceerde whisky ‘Daesh’, een zure drank met een metaalachtige smaak, is een favoriet voor mensen die snel iets willen drinken. Het dankt zijn naam aan het feit dat het wordt gemaakt in de voormalige ISIS-stad Kirkuk, en ook aan de zware katers die het oplevert. 

“Er is iets aan de hand met dat blikje. Het is geen whisky,” zegt een inwoner van Karrar terwijl hij een koud biertje drinkt. Hij weigert zijn naam te noemen.

Mensen blijven hier tot middernacht rondhangen tot de politie ze naar huis stuurt, zij sporen motorrijders op en beperken en hun bewegingsvrijheid in de arme buurten.

De politie pakt bestuurders aan onder het voorwendsel dat motorfietsen en riksja's het imago van de stad verpesten en files veroorzaken voor bezoekers. Maar in werkelijkheid gaat het om de drugs- en alcoholdealers.

De veiligheidsdiensten vragen ook vaak naar de burgerlijke staat van jonge stellen.

“Het leven is zwaar voor de kinderen die hier opgroeien. Dingen veranderen snel, en de kans is groter dat het slecht afloopt,” zegt Ibrahim, de voormalige methgebruiker die de drug begon te gebruiken toen hij in de bouw werkte, en het later ook samen met twee vrienden verkocht.

“Het onoverwinnelijke gevoel en de immense energie waren echt goed, maar al snel volgden problemen,” zegt hij.

“We begonnen behoorlijk te verdienen. We konden een huis huren, en we kochten een geweer. Misschien veroorzaakte de uitwerking van de drugs dit. Wij waren voor de rest echt geen fan van misdaadspelletjes.”

“De verkoop blijft gestaag doorgaan, en onze leverancier heeft ons op de been gehouden, zelfs als we een week te laat betaalden,” voegt Ibrahim toe.

De enige ontwenningskliniek in Basra werd twee jaar geleden geopend in reactie op het stijgende aantal gebruikers. De door de overheid gefinancierde kliniek is gebouwd in een gebied van 2.000 vierkante meter achter het hoofdgebouw van het Fayha-ziekenhuis, omgeven door hoge muren met prikkeldraad. Ongeveer 2.600 patiënten met verslavingsproblemen zijn hier behandeld sinds de kliniek de deuren opende in 2018.

De politie houdt de wacht achter de grote metalen deur van de kliniek, waardoor het meer op een gevangenis lijkt dan op een kliniek, ook al komen de patiënten die hier gratis worden behandeld vrijwillig of gestuurd door hun familie. De behandelingsmethoden voor de huidige dertig patiënten lijken regelrecht uit de Victoriaanse tijd gekopieerd.

“Allereerst scheren we hun hoofden,” zegt Kadhim Khayrallah, de directeur van de kliniek. “Hierdoor gaan ze liever niet meer naar buiten. Ik raadt de familie van de patiënten vaak aan om daarmee door te gaan, want drugs komen meestal van foute vrienden,” vertelt hij aan VICE World News tijdens een interview in het hoofdkantoor van de kliniek.

“We zijn hier streng, maar dat is de enige effectieve manier om wilskracht op te bouwen om de drug te overwinnen. Ze staan 's morgens vroeg op, doen aan sport, therapie, ontbijt, en ontmoeten dan hun familie, en doen dan weer aan sport voordat we ze weer opsluiten voor de nacht,” zegt Khayrallah.

“Het bevalt me hier zo goed dat ik niet naar huis wil,” zegt een jonge patiënt, die twintig dagen eerder werd opgenomen en op een bed in de grote zaal van de kliniek ligt.

“We hebben tenminste 24 uur per dag elektriciteit en airconditioning. Dat zou in mijn eigen huis niet mogelijk zijn,” voegt hij toe, en vijf andere patiënten barsten in lachen.

Druggebruikers die door de politie worden opgepakt, komen niet in de Fayha-kliniek terecht. In plaats daarvan worden ze behandeld in een grimmig detentiecentrum in de wijk Qibla.

Veel mensen zitten hier tot zes maanden in voorlopige hechtenis voordat een rechtbank een beslissing neemt over hun zaak. De drie hallen met overvolle cellen zijn berucht geworden vanwege de erbarmelijke omstandigheden, waarbij gedetineerden in shifts van drie uur slapen omdat er niet genoeg ruimte is voor iedereen om te gaan liggen.

Elke zaterdag staan honderden mannen en vrouwen in de rij in de schaduw buiten het centrum om een pasje te bemachtigen waarmee ze hun zonen en broers vijf minuten kunnen bezoeken. Families brengen lievelingseten, fruit en kleren voor hun geliefden mee naar binnen. 

“Ik maakte voor mijn zoon zijn favoriete soep en versgebakken pitabrood met geroosterde sesamzaadjes. Hij werd veroordeeld tot tien jaar voor dealen,” vertelt Um Abbas, een gefrustreerde moeder, aan VICE World News. Ze zit op de stoep, gekleed in een zwarte abaya, haar zonverbrande wangen puilen uit haar strak omgeknoopte hoofddoek.

“Ik wil niet dat hij overgeplaatst wordt naar de grote gevangenis. Ze zeiden dat hij een dealer was, maar zijn advocaat was waardeloos. Ik gaf hem tien miljoen Iraakse dinar (7.000 euro), en hij verscheen niet eens in de rechtszaal. We hebben zelfs een tribale oplossing gezocht, maar dat is niet gelukt,” zegt ze.

Vanwege het gebrek aan een goed functionerende politie en effectieve rehabilitatie, hebben de stamhoofden van Basra deze leemte opgevuld. Zij lossen sociale en criminele problemen in de stad op, door in het machtsvacuüm te stappen dat is achtergelaten door de nationale en lokale regeringen in Irak, die zijn verzwakt door corruptie en politieke impasse.

“De trieste realiteit in Irak vandaag de dag, is dat de staat een spook is geworden. We hebben hierdoor moeten ingrijpen door traditionele rituelen in te zetten om chaos in de samenleving te voorkomen,” zegt sjeik Ali al-Aliyawi van de Al Bu Ali stam, een van de belangrijkste stammen in Basra. Hij spreekt met VICE World News vanuit een weelderige kamer in zijn huis, versierd met gouden meubels.

“Als leiders van de gemeenschap hebben we, als het om drugs gaat, allemaal hetzelfde afgesproken, namelijk dat we niemand zullen steunen die dergelijk gif gebruikt,” zegt hij, terwijl hij met zijn schildpadvormige, zilveren gebedskralen zwaait en zijn lange witte gewaad gladstrijkt.

“De tribale bijeenkomsten volgen dezelfde manier van rechtspreken die wordt toegepast in rechtbanken, dus elk detail wordt onderzocht. Als het om drugs gaat, hebben we duidelijk gemaakt dat iedereen die last heeft van dit gif zal worden afgewezen en die persoon krijgt geen steun van hun stam.”

Volgens Mustafa Hassan en Munis Abdulrazzaq, twee jonge advocaten die een praktijk runnen om de hoek van het detentiecentrum van Qibla, zijn geweld en foltering gebruikelijke verhoormethodes van lokale politieagenten wanneer zij omgaan met drugsverdachten.

“Tien van de tien drugsgebruikers krijgen bij hun arrestatie te maken met foltering en gedwongen bekentenissen. Dit is helaas de makkelijke manier geworden voor politieagenten om meer informatie te krijgen over de distributienetwerken en grotere doelwitten,” aldus Hassan.

“Medische zorg en rehabilitatiecentra zijn de oplossing voor het meth-probleem. Het gebrek aan ervaring binnen het Iraakse politie,- en justitiesysteem met dit soort crises betekent echter dat we overvolle gevangenissen krijgen. Daarnaast worden onschuldige en kwetsbare mensen veroordeeld tot lange gevangenisstraffen op basis van gedwongen bekentenissen,” zegt hij.

Abdulrazzaq voegt toe: “Het andere probleem is dat mensen in onze samenleving niet weten dat advocaten hen kunnen helpen. De agenten vertellen de verdachten dat advocaten nutteloos zijn en dat samenwerken met de politie de enige uitweg is.”

Ibrahim, de bouwvakker die 18 maanden geleden clean werd, stopte met gebruiken na ontnuchterende confrontaties met de politie van Basra.

“Ik ben een keer gepakt met meer dan tien gram meth, wat pillen en een pistool,” zegt hij. “Ik wachtte tot ze me iets aan zouden doen en dat waren de langste 15 minuten van mijn leven, maar uiteindelijk bood ik mijn pistool aan de politieman aan, en liet hij me gaan,” zegt hij.

“Op een dag ben ik gewoon gestopt. Ik wist dat mezelf opsluiten de enige oplossing was, en ik ben dan ook acht maanden lang het huis niet uitgekomen. Tegen de tijd dat ik voor de eerste keer weer naar buiten ging, waren de lockdowns begonnen, en ik wist niet waarom mensen een masker droegen,” zegt Ibrahim.

Ibrahim is een toegewijde sjiitische moslim, en dus is hij op een lokale Hussainiya, dezelfde die hij elke avond bijwoont met tientallen vrienden.

“Een van mijn vrienden werd gepakt voor drugsbezit, een paar maanden nadat ik in de isoleercel belandde. Hij heeft een jaar in de gevangenis gezeten en toen ik hem laatst zag, was hij helemaal kapot. Zijn kompaan was betrokken bij grotere zaken en kreeg tien jaar gevangenisstraf,” zegt Ibrahim.

“Ik heb mijn weg uit de problemen gevonden, en ik ben teruggekeerd op het pad van Imam Hussein,” zegt hij. Om hem heen zwaaien en zweten jonge mannen, terwijl ze de naam van de imam herhalen, voordat ze weer naar buiten gaan, de hete, donkere nacht in.

Zolang milities straffeloos drugs blijven transporteren door het niemandsland tussen Iran en Irak, en de Iraakse inspanningen op het gebied van politie en rehabilitatie ontoereikend blijven om het probleem effectief aan te pakken, zal het meth-probleem in Basra waarschijnlijk alleen maar toenemen.

Voor de jongeren in Basra zijn er weinig mogelijkheden – het is een keuze tussen de Koran, een geweer, of een pijp.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op VICE World News.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.