Het Italiaanse dorp dat geen zonlicht had en dus zelf maar een zon bouwde

Als je denkt aan plekken waar meerdere maanden per jaar geen zonlicht is, denk je waarschijnlijk aan Siberië of het noorden van Scandinavië. Daar staan de lichten in de winter vaak de hele dag aan en gaan mensen in lichttherapie om toch een beetje aan hun vitamine D te komen.

Maar in het Italiaanse dorpje Viganella, dat vlak bij de grens met Zwitserland ligt, zie je eigenlijk precies hetzelfde. Tussen november en februari is het hier pikkedonker, omdat het dorp aan de rand van een steile vallei gebouwd is en omringd wordt door bergen die de zonnestralen tegenhouden.

Volgens de archieven ligt dit dorp er al sinds de dertiende eeuw, wat betekent dat de bewoners al achthonderd winters in het donker zitten. Elk jaar vindt de laatste zonsondergang plaats rond 11 november, waarna de eerste zonsopkomst op zich laat wachten tot 2 februari. Op die dag dragen inwoners traditionele kleding en vieren ze de terugkeer van het licht met rituelen die zijn afgeleid van heidense tradities.

In de twintigste eeuw ging het inwonertal van Viganella flink omlaag, zoals bij wel meer Alpse dorpen het geval was. Tegenwoordig wonen er nog 163 mensen in het dorp. De lange, donkere winters helpen natuurlijk ook niet echt mee om mensen over te halen er te wonen.

In 1999 stelde architect Giacomo Bonzani voor om een zonnewijzer op de kerkgevel te installeren, maar de toenmalige burgemeester Franco Midali keurde dat idee af. In plaats daarvan vroeg hij of Bonzani iets anders kon doen: het zonlicht gewoon naar Viganella brengen. Hoe? Door een enorme spiegel te installeren op een van de bergtoppen, die het licht richting het dorp zou weerkaatsen.

Het ingenieuze idee werd omarmd en op 17 december 2006 zag het project eindelijk het levenslicht. De spiegel is ontworpen door Bozani, met behulp van ingenieur Gianni Ferrari, en heeft ongeveer 100.000 euro gekost. Het ding is acht meter breed en vijf meter lang, en kaatst het zonlicht zes uur per dag terug. De spiegel kan de zon volgen dankzij een softwareprogramma dat ervoor zorgt dat het bouwwerk meebeweegt.

Het weerkaatste licht is natuurlijk niet zo sterk als direct zonlicht, maar wel genoeg om het dorpsplein te verwarmen en de huizen van wat natuurlijk zonlicht te voorzien. De spiegel wordt alleen in de winter gebruikt en blijft de rest van het jaar afgedekt.

Silvia Camporesi, een multimediale kunstenaar die graag afzakt naar de meest afgelegen gebieden van Italië, bezocht Viganella in 2020 als onderdeel van haar project Forzare il paesaggio (‘Het landschap openbreken’).

“Toen ik Viganella bezocht, ging ik samen met wat vrienden naar de bergen om de spiegel te bekijken,” schrijft ze in een e-mail. “Het was wel lastig, want er waren geen richtingen aangegeven en je raakt er makkelijk verdwaald. Gelukkig hielp oud-burgemeester Midali ons goed aan de telefoon. Elke keer dat we het niet zeker wisten, belden we hem op, totdat we zeker wisten dat we op het juiste pad zaten.”

Na twee uur lopen vond de groep de spiegel. “Hij stond aan de bergwand met uitzicht over het dorp,” zegt ze. “Majestueus en eenzaam. We hebben ‘m gefilmd met een drone, zodat we ‘m van dichtbij konden bekijken. Je kunt er namelijk niet zomaar voor staan – hij staat op een helling en de weerspiegeling zou verblindend zijn.”

De spiegel had een praktische aanleiding, maar heeft ook wel iets poëtisch. “Het project heeft niet echt een wetenschappelijke basis, maar wel een menselijke,” zei oud-burgemeester Midali in 2008 in een interview. “Het komt voort uit de wens van mensen om sociaal contact op te zoeken in de winter, als ze niks konden vanwege de kou en de duisternis.”

Het succes van dit plan heeft ook andere plekken in de wereld geïnspireerd. In 2013 werd een vergelijkbare spiegel geïnstalleerd in het Noorse Rjukan, nadat een groep ingenieurs naar Viganella was gekomen om de spiegel te bekijken.

De spiegel zou ook van nut kunnen zijn voor het IJslandse dorp Seydisfjördur, dat in een erg smalle fjord zit en zelfs in de zomer weinig zonlicht krijgt. In 2008 vroegen de inwoners van dat dorp aan de regering of ze de landelijke klok in de zomer twee uur vooruit mochten zetten, zodat ze na hun werk nog een beetje zonlicht zouden krijgen, maar hun smeekbedes zijn tot nu toe nog niet succesvol geweest.

De geschiedenis zit vol met zonnespiegels: van de zonnespiegel van Archimedes, waarvan het idee was dat je er schepen mee zou kunnen verbranden, tot de toepassing ervan in moderne ruimtetelescopen. Maar dit project in Viganella heeft zijn eigen charme. De inwoners waarderen het enorm dat ze nu eindelijk van die duistere winters verlost zijn.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE Italië.
Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.