Waarom scheidsrechters de nieuwe supersterren van het voetbal zijn

Als ik om totaal onverklaarbare redenen op de instagrampagina van scheidsrechter Danny Makkelie beland – een paar weken thuisquarantaine doet vreemde dingen met een mens – valt mijn oog op een foto van een paar truien. Op elke sweater staat de naam ‘Danny Makkelie’ naast een ingewikkeld logo waarin een D en een M verweven zijn. “Mijn eigen merktruien”, staat er onder de foto, zowel in het Nederlands als in het Engels. Als ik verder kijk, zie ik ook een post waarin een tasje met hetzelfde logo wordt aangeprezen, en een foto van de scheidsrechter die als spreker optreedt in Pathé Tuschinski.

Op dezelfde dag lees ik in VI een ronkend, zes pagina’s tellend verhaal over “ondernemer, radio-dj, cabaretier, tv-presentator (…) en scheidsrechter” Bas Nijhuis, die geportretteerd wordt als een veelzijdige bekendheid. Het artikel verschijnt een dag nadat Serdar Gözübüyük in het nieuws komt omdat hij in Bij Andy in de Auto vertelt over een collega die hem tijdens zijn carrière heeft tegengewerkt. Hij kondigt aan dat hij in zijn biografie de naam van de scheidsrechter bekend zal maken. “Hij loopt nog net niet op naaldhakken,” aldus Gözübüyük, waarna iedereen verdacht snel (nee, echt, verdacht snel) concludeert dat het om Danny Makkelie gaat.

Het valt me al langer op dat scheidsrechters steeds vaker buiten het veld in de schijnwerpers staan. Ze dienen als deskundige in talkshows, spreken zich uit in interviews of biografieën en vertellen op een podium over hoe ze in een tochtig stadion in Azerbeidzjan een gele kaart aan Cristiano Ronaldo gaven. Is dit de toekomst? Worden scheidsrechters, net als voetballers, merken? Of op z’n minst semi-beroemdheden? Krijgen kinderen straks op hun verjaardag van goedbedoelende ooms en tantes een fles Björn Kuipers-bodylotion? Kortom: worden scheidsrechters een steeds groter onderdeel van het voetbalsterrencircus?

Om die vraag te beantwoorden, moeten we terug naar het verleden. Uiteraard zijn er vroeger bekende scheidsrechters geweest die door het grote publiek ook zonder fluit in hun mond herkend werden. Frans Derks was met zijn minuscule broekjes en ‘Bieber coupe’ avant la lettre een bezienswaardigheid en Dick Jol bediende onder meer het startpistool bij het iconische tv-programma Te land, ter zee en in de lucht.

Jol deed in 2007 zelfs mee aan Wie is de Mol, waarbij hij met een blitse zonnebril op zijn hoofd in een warm land naast Sander Lantinga stond. Het is verleidelijk om te denken dat scheidsrechters hierna en masse gescout werden voor tv-programma’s, maar dat is niet zo. Je kan veel over Dick Jol zeggen – bijvoorbeeld dat hij veroordeeld werd tot 150 uur taakstraf omdat hij op één dag z’n buurvrouw met een stijgerdeel mishandelde en een timmerman achtervolgde met een hakbijl – maar niet dat zijn media-optredens ervoor hebben gezorgd dat scheidsrechters opeens allemaal transformeerden tot BN’ers.

Jaren geleden waren er dus ook opvallende, mediagenieke scheidsrechters, maar dat waren uitzonderingen. Het is niet zo dat het hele scheidsrechterskorps toen met grote regelmaat in de belangstelling stond, zoals tegenwoordig het geval is. Althans, ik kan me niet herinneren dat ik Jan Wegereef of Jaap Uilenberg ooit bij De Slimste Mens met een gepijnigd gezicht en de druk van een tikkende klok op de achtergrond “Jon Bon Jovi!” of “Fuchsia’s!” naar Philip Freriks heb horen roepen.

“Alle scheidsrechters zijn inderdaad een soort van bekende Nederlanders geworden,” aldus Kevin Blom in het AD. Hij vertelt dat mensen zelfs in de sauna en de supermarkt het VAR-gebaar naar hem maken. Er zijn twee overbekende mannen die volgens mij een hoofdrol hebben gespeeld in het creëren van een wereld waarin elke scheidsrechter een BN’er kan worden: Björn Kuipers en Bas Nijhuis.

Björn ‘Team Kuipers’ Kuipers heeft de aandacht voor het leven van scheidsrechters buiten het veld mainstream gemaakt. De Tukker is namelijk niet alleen arbiter – een woord dat vooral gebruikt wordt door journalisten die vinden dat ze te vaak ‘scheidsrechter’ achter elkaar hebben geschreven – maar ook de baas van twee Jumbo-filialen. In elk interview of artikel wordt dit aangehaald, alsof het idee dat hij niet alleen profvoetballers, maar ook vakkenvullers en caissières streng toespreekt belangrijk is om het Fenomeen Kuipers te begrijpen.

Bas Nijhuis heeft op een geheel andere manier een steen bijgedragen aan de acceptatie van de scheidsrechter als ster. Hij is met zijn vlotte babbel namelijk regelmatig te zien in voormalig voetbalpraatprogramma Veronica Inside, waar hij bijvoorbeeld een spelsituatie uitlegt met behulp van Gerard Joling, of in de studio naast een etalagepop zit. Als alomtegenwoordige BN’er is Nijhuis niet weg te slaan voor de camera – hij presenteert zelfs een programma op RTL7: The Arctic Challenge Tour.

Ook maakte hij De Rijdende Scheidsrechter, een vrij surrealistische youtubeserie waarin je Bas Nijhuis bijvoorbeeld door een carwash ziet gaan en daarna zijn mening hoort geven over arbitrale momenten. Gelukkig stopte hij daar snel mee – wie de Netflix-serie Tiger King heeft gezien weet hoe het kan aflopen met een man die per se een eigen online kanaal wil. Voor je het weet paradeert Nijhuis als ‘Bas Exotisch’ in een jack met tijgerprint door Ouwehands Dierenpark. Kortom: als iemand scheidsrechters het entertainmentcircuit in heeft geloodst, is hij het wel.

In 2017 verscheen Nijhuis’ biografie, waarvan inmiddels al bijna 80.000 exemplaren zijn verkocht. Boeken over scheidsrechters zijn de laatste jaren sowieso de nichemarkt ontgroeid. Kevin Blom bracht bijvoorbeeld een managementboek uit genaamd De Fluitende Leider (had net zo goed De Leidende Fluiter kunnen zijn). De duizelingwekkende conclusie van het boek: “je gaat fluitend naar je werk als leidinggevende wanneer je ook op je werk ‘durft te fluiten’.” Ook Serdar Gözübüyük komt zoals gezegd met een biografie, waarvoor hij bestsellerauteur Robert Vuijsje heeft gestrikt. Björn Kuipers’ boek – met als ondertitel ‘arbiter, ondernemer, inspirator’ – gaat uiteraard deels over z’n supermarkteigenaarschap én over zijn optredens als spreker.

Dat Kuipers op podia door heel Nederland staat had ik eerder al ontdekt, tijdens mijn eigen theatercarrière. Eind 2018 moest ik optreden in Leeuwarden. In de grote zaal van het theater stond die avond Hans Klok. Op al zijn kleedkamerdeuren – zijn posse had zo ongeveer elke kleedkamer in Friesland geconfisqueerd terwijl wij met z’n vieren één hok moesten delen – stond de tekst ‘Do not disturb, we’ve got magic to do’. Maar dat terzijde. Ik raakte aan de praat met een theatermedewerker en vroeg hem wie er zoal nog meer geboekt waren rond die periode. Toen zijn antwoord "Björn Kuipers" luidde, schrok ik al. Toen ik daarna hoorde dat de scheidsrechter ook nog in een grotere zaal dan ik zou staan werd het tijd om een andere bijbaan te zoeken.

Later ontdekte ik dat zo’n optreden als spreker geen uitzondering is; tegenwoordig is bijna elke Nederlandse scheidsrechter hiervoor te boeken. Op de website sportsspeakers.nl kan je niet alleen BN’ers als Peter Heerschop en Wilfred Genee, maar ook bijvoorbeeld Richard Liesveld inhuren voor een lezing “over de basis van topprestaties, communicatie, omgaan met tegenslagen en een stukje teambuilding.”

Op de website wordt over de eveneens beschikbare Dennis Higler geschreven dat hij “in zijn eerste seizoen als Eredivisie-scheidsrechter direct internationaal mee mocht als extra scheidsrechter op de achterlijn.” Nu wil ik een carrière als vijfde of zesde man niet direct bagatelliseren, maar het lijkt me persoonlijk niet een hele gruwelijke anekdote om te vertellen voor een volle zaal. Toch zal er vraag zijn naar dit soort arbitrale verhalen, gezien de positieve recensies op de website.

Zelfs op sociale media zijn scheidsrechters behoorlijk actief. Danny Makkelie deelt bijvoorbeeld beelden van zijn kortstondige transfer naar Saudi-Arabië en Björn Kuipers en Jeroen Manschot posten regelmatig actiefoto’s van zichzelf. Joey Kooij is, naast fulltime schoonzoon van Frank de Boer en de bezitter van een majestueuze kop met haar, ook nog scheidsrechter en deelt veelvuldig kiekjes vanuit stadions. Het valt op dat de profielen eigenlijk best lijken op die van voetballers: behoorlijk wat actiefoto’s, af en toe een vakantieplaatje en soms een post van een galadiner of een etentje met vrienden.

In meerdere opzichten lijkt het sowieso wel alsof scheidsrechters spelers achterna gaan, met kledinglijnen, biografieën, compilatievideo's met hypemuziek en veel media-aandacht. Misschien is dat wel de toekomst, en worden ook onze ‘fluitende leiders’ levende merken met een geoliede PR-machine en een schare supporters (‘Ke-vin Blom, hoo-li-gans’) achter zich.

Daar kan het gaan wringen, want voor je het weet gaan mensen uit de voetballerij scheidsrechters verwijten dat ze hun prioriteiten niet op orde hebben. Vorig seizoen fulmineerde toenmalig Vitesse-trainer Leonid Slutsky dat Serdar Gözübüyük (onder meer) te veel op de voorgrond trad. Daarnaast stelde de KNVB een onderzoek in naar de kledinglijn van Makkelie (die kledinglijn kwam er uiteindelijk toch niet) en waarschijnlijk zal ook het feit dat Gözübüyük z’n boek als een soort disstrack gaat gebruiken om een collega af te vallen, niet met gejuich ontvangen worden in Zeist.

Misschien denk je trouwens nu wel: ho, wacht eens even, ik wil helemaal niet dat Allard Lindhout straks een populair TikTok-account heeft of bij RTL Boulevard komt vertellen over zijn dagelijkse work-out. Dat kan. Sterker nog, dat vind ik een vrij gezonde mening. Ik vrees helaas alleen dat we het er met z’n allen zelf een beetje naar gemaakt hebben, met onze onverzadigbare drang naar content over elke levende ziel die ook maar in de buurt van een grasveld en een lichtmast staat. We kopen massaal het boek van Bas Nijhuis, interviewen Björn Kuipers wéér over zijn Jumbo-filialen en willen scheidsrechters na elke wedstrijd voor de camera zien.

Als de voortekenen niet bedriegen, staan we aan de vooravond van een wereld waarin een vierde official mee kan doen aan Temptation Island VIPS, Joey Kooij een betaald partnerschap met Rituals krijgt aangeboden en er een talkshow ontstaat waarin anderhalf uur lang arbitrale momenten worden besproken. Terwijl ik op de radio luister naar hoe Kevin Blom de coronacrisis doorkomt, besef ik dat deze nieuwe realiteit onvermijdelijk is. Mijn voorspelling: tijdens de komende, sportloze periode gaan we steeds meer horen over scheidsrechters, en daarna nóg meer, net zolang totdat we vergeten dat ze ooit op de achtergrond opereerden. Diep vanbinnen zijn we namelijk allemaal de man die naakt in een snikhete sauna een rechthoek staat te mimen naar een scheidsrechter, of we dat nu willen of niet.

-

Dit is een verhaal uit de serie Voetbalgeschiedenis met Doodeman. In deze serie belicht Michel Doodeman bijzondere teams of individuen uit de sportgeschiedenis. Zie hier alle verhalen uit deze serie. Naast onze geschreven verhalen en video's hebben we nu ook een podcast: De Wereld van VICE Sports. De afleveringen zijn hier te luisteren bij Apple of hier op Spotify: