Waarom varkens in historische games er helemaal verkeerd uitzien

Probeer je eens voor te stellen dat je een laatmiddeleeuwse boer bent, die op een zonnige dag in 1250 uitkijkt over z’n stukje gepachte grond. Misschien zie je halfnaakte kinderen die rondkruipen in hun eigen vuil, of met steentjes gooien naar een magere hond. Of misschien denk je aan graanhalmen die zachtjes wiegen in de wind, een marskramer die zijn overvolle mand even heeft afgezet en uitrust tegen de rand van een waterput, terwijl een paar mollige varkens knorrend langs zijn voeten scharrelen.

Wat er ook voor middeleeuwse beelden voor je geestesoog verschijnen, waarschijnlijk zijn die grotendeels gebaseerd op fictieve weergaves van die tijd – avonturenfilms, sprookjes en fantasy. Volgens historisch taalwetenschapper Peter-Alexander Kerkhof valt er daardoor nog best wat te winnen op het gebied van onze beeldvorming over het dagelijks leven in de middeleeuwen. Roze varkens, bijvoorbeeld, bestonden toen nog helemaal niet. 

In een stuk op de Leiden Medievalists-blog schrijft hen dat de varkens die hen tijdens het spelen van historische videogames als Assassin’s Creed: Valhalla, Medieval Dynasty en A Plague Tale: Innocence op de achtergrond voorbij ziet komen helemaal niet lijken op hoe die dieren er in de middeleeuwen uitzagen. Zelfs in games die prat op gaan om hun realistische weergave van het verleden, zijn de varkens vaak hopeloos modern. 

En ergens is dat zonde. Ons romantische beeld van de middeleeuwen is simplistisch. Het leven van de gemiddelde middeleeuwse boer was een stuk ingewikkelder en vreemder, maar daardoor tegelijkertijd een stuk herkenbaarder dan we denken, zegt Kerkhof. En juist games zouden een geweldige manier kunnen zijn om dat te laten zien. VICE belde hen op om te vragen hoe dat zit. 

VICE: Hoi Alex. Wat klopt er niet aan de varkens die we in games zien? 
Kerkhof: In mijn vrije tijd game ik graag, en in historische videospellen zijn de varkens die ik tegenkom eigenlijk altijd moderne varkens. Het zijn dikke, grote roze beesten met korte pootjes. En opvallender nog: je ziet ze vaak rondlopen op een boerderij, terwijl varkens in de middeleeuwen helemaal niet op die manier werden gehouden. 

Hoe zagen ze er dan wel uit?
Middeleeuwse varkens waren vrij klein vergeleken met de varkens van nu. Veel dunner ook, bijna mager. Het waren ranke beestjes met lange poten, een lange snuit en slagtanden. Ze zagen er eigenlijk uit als rare, gespierde everzwijntjes. 

En ze scharrelden niet rond op een boerderij of in een stal?
Nee. Meestal werden varkens niet op de boerderij gehouden, maar liet je ze als middeleeuwse boer gewoon het bos ingaan. Varkens zijn wat dat betreft bijzondere dieren, want ze kunnen voor zichzelf zorgen. Als je ze het bos instuurt zijn ze maanden later nog gewoon in leven. Dat moet je met een koe of schaap niet proberen. 

Als het een heel gevaarlijk bos was bleef er wel een varkensherder bij, maar je hoefde niet de hele tijd op die varkens te passen. Tweehonderd jaar geleden werden varkens in de Ardennen ook nog op die manier gehouden. 

Een voordeel hiervan was dat in het bos vaak wilde everzwijnen rondliepen. Zo’n middeleeuwse varkenskudde bestond meestal uitsluitend uit zeugen, dus dan was het handig als die door een everzwijn werden gedekt. Zo kwamen er vanzelf biggetjes. 

Vandaar dat varkens toen slagtanden hadden.
Ja, en die hadden ze ook nodig in het bos. Middeleeuwse varkens konden zich ontzettend goed verdedigen. De meeste roofdieren deinsden voor ze terug, want zo’n kudde varkens was heel erg gevaarlijk. 

Hoe weten we dat eigenlijk allemaal?
Er zijn veel afbeeldingen van middeleeuwse varkens, en ze worden ook vaak beschreven in middeleeuwse handschriften. En daarnaast hebben we natuurlijk ook gewoon nog botten van varkens uit de middeleeuwen. In mijn onderzoek ben ik veel over varkens te weten te komen uit wetteksten die ik bestudeerde. 

Zijn er games waarin het middeleeuwse boerenleven wel goed wordt weergegeven?
Wat betreft varkens: nee, niet echt. In het spel Kingdom Come: Deliverance (2018) waren ze zich er kennelijk wel bewust van, want daarin hebben ze de varkens lange zwarte haren gegeven. Maar voor de rest zien ze er wel modern uit: het zijn grote en mollige beesten. Tot nu toe ben ik nog geen harige kleine varkentjes tegengekomen in games. Zou kunnen dat ze er wel zijn, maar ik heb ze niet gezien.

Hoe komt dat? Hebben game developers geen tijd voor historisch onderzoek, of denken ze er niet over na? 
Ik denk dat het een combinatie is van die twee redenen. Men denkt: dat plattelandsleven zal er qua dieren in ieder geval hetzelfde uit hebben gezien als nu. En daar komt bij dat je dit soort informatie over de middeleeuwen, details over het plattelandsleven en over hoe het gewone mensen en boeren verging, niet vaak tegenkomt in mainstream representaties van het verleden. Op een filmset kan je niet zomaar even een middeleeuws varken tevoorschijn toveren. Ik denk dat films veel hebben bijgedragen aan ons beeld van middeleeuwse varkens. Daardoor denken spelontwikkelaars: een varken van toen zal er wel hetzelfde uitzien als een varken van nu. 

Daar is trouwens wel een leuk verhaal over: bij de verfilming van de historische roman The Name of the Rose met Sean Connery wilden ze alles zo realistisch mogelijk aanpakken, maar ze kwamen er pas vrij laat in de productie achter dat varkens in de middeleeuwen niet roze waren. Toen hebben ze de aanwezige varkens voor een dag zwart geverfd. Maar dat was niet helemaal hetzelfde als een echt middeleeuws varken, natuurlijk.

Zouden game developers meer moeite moeten doen om te achterhalen hoe middeleeuwse boerderijdieren eruit zagen? 
Wat dat op zou kunnen leveren, is dat het grote publiek een inkijkje kan worden geboden in het verleden. Dus dat is een stukje wetenschapspopularisatie. Sommige dingen zijn vrij makkelijk aan te passen, zeker in een computerspel. Als je in games dinosaurussen kunt laten rondlopen, dan moet dat ook lukken met een klein middeleeuws varkentje. 

Spelontwikkelaars doen heel veel moeite om andere aspecten van hun game zo realistisch mogelijk te doen lijken, dus het lijkt me ook de moeite waard om de levens van gewone middeleeuwse mensen weer te geven. Op die manier kan ook het grote publiek ervaren hoe het was.

Zijn er – behalve die varkens – andere dingen die makkelijk zouden kunnen worden aangepast in games die zich afspelen in de middeleeuwen?
Ja, ook de manier waarop dorpjes en nederzettingen zich ontwikkelden wordt vaak verkeerd weergegeven, daar heb ik al eens eerder over geschreven. Wat ik heel leuk zou vinden is om in een videospel ook terug te zien hoe complex het middeleeuwse boerenleven kon zijn. We hebben erg het idee dat de wereld nu veel ingewikkelder is dan toen, dat in de middeleeuwen alles nog simpel was. Maar dat is een romantisch beeld. Een middeleeuwse boer moest soms bijvoorbeeld vijf verschillende soorten belasting afdragen, die op verschillende manieren werden berekend. Daarvoor gingen landmeters op verschillende momenten met hun meetstokken en meetkettingen aan de slag, om te bepalen hoeveel belasting er precies moest worden betaald. Als je dat soort momenten in een videospel kan laten zien, een belastinginspecteur die de hooibergen komt tellen bijvoorbeeld, kan dat een leuke toevoeging zijn. 

Werk jij zelf eigenlijk wel eens samen met spelontwikkelaars?
Een paar jaar geleden was ik historisch consulent bij het spel The Great Whale Road (2017), dat zich afspeelt in de zevende eeuw langs de Noordzeekust. Ik heb daarvoor toen alle plaatsnamen en persoonsnamen vertaald in de taal die toen gesproken werd. Via Twitter heb ik af en toe contact met de ontwikkelaar van Manor Lords, een middeleeuwse city builder-game. Die heeft op mijn aanraden al een aantal dingen aangepast, zoals de grootte van de akkers. In games zijn die namelijk steevast veel te klein. 

Dankjewel!