Door een uitspraak van de rechter kunnen vervuilende multinationals keihard aangepakt worden

Dertien jaar geleden spanden vier boeren uit Nigeria een rechtszaak aan tegen oliereus Shell en zijn Nigeriaanse dochteronderneming, wegens de milieuvervuiling in hun land. De vruchtbare akkers werden bedorven door olie die soms wekenlang uit pijpleidingen lekte, de grond stond in de fik en de vissen in hun vijvers legden massaal het loodje. De boeren eisten onder meer een schadevergoeding, terwijl Shell alles in het werk stelde om te voorkomen dat zijn gedrag onder de loep werd genomen. Zo stelde Shell dat de Nederlandse rechter niet over de zaak mocht oordelen en dat de boeren helemaal geen recht hadden om een claim in te dienen. Ook zette Shell zichzelf neer als slachtoffer van de corruptie en sabotage in het Afrikaanse land. 

Begin dit jaar deed de rechter eindelijk uitspraak in het hoger beroep: drie van de vier boeren kregen gelijk (de vierde moet zijn einduitspraak nog afwachten). De uitspraak leidde niet alleen bij henzelf tot euforie, maar ook bij hun advocaat Channa Samkalden en bij Milieudefensie, de ngo die de boeren hielp om de zaak te winnen en die zelf als partij in de procedure andere getroffenen van de lekkages vertegenwoordigde.

Het is de eerste keer dat een multinational op deze manier verantwoordelijk wordt gehouden voor de activiteiten van een dochteronderneming die zich ver van het hoofdkantoor bevindt. VICE maakte met Milieudefensie een documentaire over de zaak. We spraken met Channa Samkalden over wat dit alles betekent voor andere grote bedrijven die zich nog weleens misdragen in het buitenland.

VICE: Hoi Channa, zijn er behalve Shell nog andere bedrijven die hier last van gaan hebben?

Channa Samkalden: Andere Nederlandse bedrijven met dochterondernemingen of activiteiten in het buitenland moeten op hun hoede zijn. Ze weten nu dat ze kunnen verwachten dat ze in Nederland voor de rechter worden gesleept als ze zich in het buitenland schuldig maken aan mensenrechtenschendingen of schade toebrengen aan het milieu. In de Shell Nigeria-zaak heeft de rechter op basis van Nigeriaans en Engels recht geconcludeerd dat Shell aansprakelijk is. Als een bedrijf in een ander land werkt, zullen meestal de regels van dat land gelden. Maar schade toebrengen aan mensen of milieu is natuurlijk zo goed als nergens toegestaan. We hebben nu gezien dat de Nederlandse rechter niet bang is om Nederlandse bedrijven hard af te rekenen, ook als het om activiteiten buiten Nederland gaat.

En gaan alle boeren en anderen die last hebben van bedrijven nu in Nederland rechtszaken aanspannen?

Nee, daarvoor zijn dit soort zaken veel te gecompliceerd en kostbaar, maar je kunt denk ik wel meer van dit soort zaken verwachten. Er is een belangrijk voorbeeld gesteld, waar andere bedrijven rekening mee zullen moeten houden. Daarnaast heeft de politiek nu meer oog voor dit soort problemen: er zijn inmiddels uitvoerige discussies gevoerd over nieuwe wetgeving, zoals het wetsvoorstel Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen, die de zorgplichten van bedrijven vastlegt.

En wat als een bedrijf besluit te vertrekken uit Nederland, zoals Shell nu van plan is? 

In principe zijn bedrijven overal ter wereld verplicht om mensenrechten te respecteren en gevaarlijke klimaatverandering te voorkomen. En alle bestaande uitspraken in rechtszaken blijven gewoon staan. Maar het klopt inderdaad wel dat Shell zich niet zal hoeven houden aan een Nederlandse IMVO wet. Dan zou er een Engelse IMVO wet moeten komen.

Wat zijn de andere gevolgen van de Shell Nigeria-uitspraak?

Shell moet van het gerechtshof niet alleen een schadevergoeding betalen, maar ook een lekdetectiesysteem aanbrengen, zodat lekkages in een vroeg stadium kunnen worden gedetecteerd. Met zo’n systeem kan worden voorkomen dat de olie dagen- of wekenlang uit de pijpleiding blijft stromen. Het gerechtshof vond dat het Nederlandse hoofdkantoor van Shell ervoor had moeten zorgen dat zo’n systeem er was, en dat moet dus nu alsnog geregeld worden. Lekkageproblemen doet zich natuurlijk ook bij andere pijpleidingen voor. Je mag verwachten dat Shell, maar ook andere oliebedrijven, nu wel heel goed zullen gaan kijken of hun pijpleidingen wel van zo’n systeem zijn voorzien, en dat zo nodig alsnog installeren. Dat gaat hopelijk al enorm veel milieuschade schelen.  

Is nu alle ellende opgelost?

Nee. De problemen door de olievervuiling in Nigeria zijn zo enorm dat één zaak daar weinig aan kan veranderen, maar hopelijk is dit wel een stapje in de goede richting. En hopelijk zal Shell zijn verantwoordelijkheid blijven nemen, want het verhaal gaat dat ze de boel in Nigeria willen verkopen. Het zou onverteerbaar zijn als de Nigerianen dan met de problemen blijven zitten. 

Milieudefensie pleit in een petitie voor een nieuwe IMVO-wet die grote vervuilers wettelijk zou verplichten om hun wereldwijde CO2-uitstoot te verminderen. 

Kijk hier de video die VICE maakte in partnerschap met Milieudefensie