Het zuiden van Roemenië verandert langzaam in een woestijn

Als je op de hoogte wil blijven van onze beste stukken zonder je suf te scrollen, schrijf je dan in voor onze wekelijkse nieuwsbrief.

Als het regent, komt het met bakken uit de hemel, maar dat is alsnog niet genoeg om diep in de aarde door te dringen. Ondertussen waait er zand in de gewassen en op de erven van mensen, en zelfs in hun longen. In de lente is de wind zo sterk dat daken scheuren, bomen omvallen en de stroom uitvalt en steden gedeeltelijk zonder stroom komen te zitten.

Op de plekken die we bezoeken, zijn honderden hectaren aan druiven niet rijp geworden. 60 procent van de bevolking van Oltenië werkt in de landbouw, en voor veel van hen is dit werk een grote loterij. Als ze geen put van minstens veertig meter diep kunnen graven, kunnen ze ook hun gewassen geen water geven.

Volgens een EU-rapport uit 2009 is Roemenië een van de acht landen die het meest getroffen zal worden door droogte die aan de klimaatverandering te wijten is, samen met Spanje, Italië, Griekenland, Bulgarije, Cyprus, Malta en Hongarije. Afgelopen maand zei Valeriu Tabără – het hoofd van de Academie voor Landbouw- en Bosbouwwetenschappen, en voormalig minister van Landbouw – dat 70 procent van het Roemeense landschap in woestijn aan het veranderen is, en riep hij boeren op om zich daarop voor te bereiden.

“In Zuid-Roemenië worden duizenden hectaren per jaar verzwolgen door zand,” zegt Anca-Luiza Stănilă, onderzoeker van het Instituut voor Bodemkunde, Landbouwchemie en Ecologie (ICPA). “Als er geen actie wordt ondernomen, zal al het vruchtbare land de komende vijftig jaar volledig door zand worden bedekt.”

Zowel mens als moeder natuur is hiervoor verantwoordelijk. In de jaren zestig dempte dictator Nicolae Ceaușescu 26 procent van het water om landbouwgrond te winnen, waaronder alle vijf natuurlijke waterbronnen van Oltenië en het 47 kilometer lange Potelu-meer.

De 61-jarige Alexandru Ionescu bracht zijn jeugd door in het dorpje Grojibodu, dat naast een meer ligt. “Er groeide munt aan de oever en we voetbalden er altijd,” zegt hij. “Mensen leefden van het vissen. Er kwamen veel toeristen en we hadden zelden last van droogte. Het regende veel, en de lucht was vochtig en schoon.”

Eerst begonnen de communistische autoriteiten dammen te bouwen, daarna werd er een pompstation gebouwd om het meer droog te leggen. “Ze kapten meer dan 13.000 hectare aan bos en vervingen het met acaciabomen, om de wind en het zand te stoppen,” zegt boswachter Dan Popescu, die het particuliere initiatief ‘Wedergeboorte van het bos’ leidt. Zo ontstond er ruimte om irrigatiesystemen aan te leggen in 74.000 hectare aan land, waarna vissers zich lieten omscholen tot boeren.

De mensen leerden aardappelen en watermeloenen verbouwen van een onderzoeksbureau uit Dăbuleni. Het communistische regime beweerde dat het goed ging met het gebied, en het 800.000 knorrende magen kon voeden, maar dat klopte niet helemaal. “Er waren geen gewassen – wat kun je ook verbouwen in zand?” zegt Dan Popescu. “Als je de gewassen water gaf, was het twee dagen later weer helemaal droog,” voegt Ionescu toe.

“Als eerste verdween de Băltărețu-wind, die erg warm en vochtig was en voor regen zorgde,” zegt Popescu. “In de zomer werd het meer dan dertig graden. Het zand werd wel meer dan zeventig graden.”

Er viel steeds minder regen, en alles werd stoffiger dan het was geweest.

Nadat het communistische regime in 1989 werd verdreven, werd het er niet bepaald beter op. De staat gaf het land terug aan de mensen, maar omdat ze bang waren dat ze het weer kwijt zouden raken, ruimden de eigenaren 30.000 hectare aan bos, inclusief waar de acaciabomen groeiden.

Landeigenaren lieten groeien wat ze maar wilden, waardoor het irrigatiesysteem, dat in eerste instantie was gebouwd om maximaal twee soorten gewassen te verbouwen binnen vijfhonderd hectare aan land, overweldigd raakte. Vlak na de eeuwwisseling probeerden boeren zelf de irrigatie te verzorgen, maar dat mislukte. Het systeem bleef ongebruikt en werd op een gegeven moment ontmanteld door mensen die het ijzer plunderden.

Nadat er in 2006 een dam was gebroken, ontstond er een ramp waarbij tientallen dorpen in Oltenië en het oude meer overspoeld raakten. Toch was er ook een positieve kant. “Er kwamen vissers vanuit het hele land hierheen,” herinnert Ionescu zich. “Er waren zoveel vissen dat je je ogen niet kon geloven: snoek, meerval, karpers. We hapten niet meer in de stof, en het klimaat was veel aangenamer.”

De bevolking verdiende veel geld, wat goed was voor hun moraal. Ionescu vroeg zelf ook een visvergunning aan. “We hebben nooit minder dan 28 snoeken gevangen. Het hele land kwam hier vissen. Maar negen maanden later wisten de autoriteiten het water weer uit het meer te krijgen, en gingen er een hoop vissen dood.”

De bevolking werd snel weer arm. “Mensen verbouwden vooral dierenvoer en hoopten dat ze de volgende lente weer onder water zouden komen te staan,” vertelt Ionescu. “Het leven was zwaar. De werkende bevolking is steeds ouder aan het worden, en meer dan 20 procent van de huizen zijn nu verlaten. Jongeren vertrekken massaal, vaak ook het land uit.”

In 2007 verzocht hij de autoriteiten om het meer weer te vullen, zodat de jonge mensen weer terug zouden keren en er konden werken. Nadat hij zich hier negen jaar voor had ingespand, kwam er schot in de zaak toen de Roemeense tak van het Wereld Natuur Fonds zich ermee ging bemoeien. De organisatie is momenteel bezig met een plan om het meer op een natuurlijke manier te reconstrueren met Europees geld.

“Als we een manier kunnen vinden om het ondergrondse watersysteem en het meer zelf te herbouwen, kan de landbouw in het gebied ook weer opbloeien,” zegt een woordvoerder van het WWF.

Toch zijn de gewassen van de boeren in Dăbuleni nog steeds in gevaar, omdat er nog altijd geen actief irrigatiesysteem is, en ook geen financiële steun vanuit de regering.

“Het oorspronkelijke, ondergrondse waternetwerk is vervuild door nitrieten en nitraten, als gevolg van de intensieve landbouw,” zegt boswachter Popescu. “Bij de school in Grojdibodu [een dorp waar zo’n drieduizend mensen wonen], hebben ze een put van tachtig meter diep gegraven, maar het water is nog steeds niet drinkbaar,” voegt Ionescu toe.

Terwijl Ionescu de afgelopen jaren actie heeft gevoerd, hield Popescu zich bezig met het planten van acaciabomen, die goed tegen droogte kunnen. Zijn plan was om mensen in Oltenië ervan te overtuigen dat ze zich moesten verenigen, en ze te laten inzien dat als de staat bomen op hun land zou planten, ze het heus niet opnieuw kwijt zouden raken.

“Het land is vervuild door de intensieve landbouw. Alleen het bos kan ervoor zorgen dat de grond weer schoon wordt,” zegt hij.

Popescu sprak mensen in de kerk, scholen en buurthuizen. “Ik wees ze erop dat ze stukken grond hadden waar ze niks mee deden, maar wel belasting voor betaalden,” zegt hij. “En dat ze ook voor de optie kunnen kiezen waarbij de staat ze ervoor betaalt, zolang ze inheemse bomen planten en verzorgen. Als mensen in de juiste richting worden geholpen, zijn ze heus wel bereid om het juiste te doen.”

In 2009 hadden bijna tienduizend families meer dan drieduizend hectare land opnieuw bebost. “Het land had wat water geabsorbeerd, de lucht was vochtiger en de omgeving gezonder,” zegt Popescu. Ook waren er vijvers waarin gevist kon worden. Een jaar later nam de Roemeense regering echter wetten aan die ervoor zorgden dat er enorm veel papierwerk bij dit soort inspanningen kwam kijken.

Of de overheid nou meewerkt of niet: Dan Popescu hoopt bomen te planten op de plekken waar het nog kan. Verder moet het land eerst weer vruchtbaar worden.

In de communistische periode leerden mensen hoe ze watermeloenen konden verbouwen. In 2019 worden er gewassen verbouwd die in het zand kunnen overleven, zoals Chinese dadels, pindaplanten, zoete aardappelen, kiwi’s, blauwe bessen, olijven en amandelen.

Volgens Roxana Bojariu, die de klimaatafdeling van het Nationaal Meteorologisch Instituut van Roemenië leidt, wordt Oltenië de komende decennia alleen nog maar droger en heter. “In het ergste geval wordt de temperatuur zelfs vijf graden hoger,” zegt ze.

Zulke voorspellingen maken de inspanningen van mensen als Dan Popescu harder nodig dan ooit.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE Roemenië.