Hoe makkelijk is het echt om geld weg te sluizen naar een tropisch eiland?

Vorige week werden de zogenaamde ‘Pandora Papers’ gepresenteerd. Een team van onderzoeksjournalistieke redacties ontmaskerde mensen en bedrijven die legale fiscale trucs uithalen om geld te besparen. In Nederland kwam onder andere de demissionair minister van Financiën, Wopke Hoekstra, in de problemen. Terwijl hij beleid maakt om belastingontwijking te voorkomen, bleek dat hij in zijn leven zelf de nodige belasting ontweken had. Zo zou hij in zijn tijd als McKinsey-consultant duizenden euro’s hebben laten wegsluizen naar de Maagdeneilanden en Guernsey: beruchte belastingparadijzen. Hij reageerde erop door de indruk te wekken dat hij simpelweg niet goed had opgelet wat er met zijn geld gebeurde. Is het inmiddels moeilijker geworden om belasting te ontwijken? En kunnen ook onderbetaalde flexwerkers en kleine zzp’ers ‘per ongeluk’ wat geld laten wegglippen naar een tropisch eiland? We zochten het uit.  

Ik zit al een tijdje in een Facebookgroep getiteld “Belastingontwijking” (om de ontwijkende medemens een beetje in de gaten te houden, natuurlijk). Op een oproepje of iemand mij even wil uitleggen hoe belastingontwijking in zijn werk gaat reageert niemand minder dan Toine Manders. Toine Manders (niet te verwarren met de gelijknamige CDA’er Toine Manders) is een zeer principiële libertariër die belastingontwijking “een mensenrecht” noemt, en vanuit die overtuiging ondernemers advies geeft over hoe ze zoveel mogelijk belasting kunnen ontwijken. 

Manders is al sinds 1997 verwikkeld in rechtszaken tegen de overheid die hem onder andere beschuldigt van belastingontduiking (wat in tegenstelling tot belasting ontwijken illegaal is), maar werd tot nu toe altijd vrijgesproken. Hij kent de mazen in de belastingwet dus als geen ander, en weet bovendien ook hoe je je eigen ontwijkgedrag moet verdedigen. 

Tijdens een urenlang telefoongesprek wijdt Toine Manders me in in zijn gedachtegoed. Volgens Manders is belasting diefstal, omdat de staat je onder dreiging van geweld en gevangenisstraf dwingt je bezit in te leveren. Doordat mensen belasting ontwijken worden landen volgens hem gedwongen om te concurreren op belastingtarieven, en worden de belastingen wereldwijd lager voor iedereen. “Als niemand meer belasting ontwijkt omdat het als niet netjes wordt gezien, dan kunnen politici de belastingen straffeloos verhogen.” Ook daarom is belasting ontwijken volgens hem niet alleen een recht, maar een morele plicht. 

Hij vindt dat overheden belastinggeld gebruiken om “vrijheden te ondermijnen” en komt met allerlei historische weetjes die zijn pleidooi ondersteunen. Zo zou Otto von Bismarck de AOW hebben bedacht om de staatsmacht te vergroten door mensen afhankelijk te maken van de staat. Ook vergelijkt hij de de verzorgingsstaat met het fascisme en het communisme. “Er zijn uiteraard verschillen waar we het nu niet over hoeven te hebben, maar ook in de verzorgingsstaat worden de rechten van het individu met voeten getreden door een grote machtige geldslurpende overheid die mensen die de regels niet volgen bedreigt met opsluiting.”

Ook legt hij me uitgebreid uit dat de armoede in een volledig vrije markt omlaag gaat, en de lonen omhoog. Hij zegt bovendien dat je zaken als infrastructuur en zorg aan de markt moet overlaten. Volgens hem komt vrijwel alle innovatie voort uit marktwerking, en als ik daar tegenin breng dat er op door de staat gesubsidieerde scholen en universiteiten toch ook wel het één en ander bedacht wordt, zegt hij dat privéonderwijs beter en goedkoper zou zijn. “De overheid breekt allebei je benen, werpt je dan een kruk toe en zegt: ‘zonder ons kon je niet lopen.’” 

Ideeën als die van Manders zijn sinds Thatcher en Reagan steeds meer de leidraad geworden in de politiek. Dat veel privatiseringen die in Nederland onder invloed van dit soort ideeën werden doorgevoerd juist tot een grote puinhoop leidden, komt volgens hem doordat de privatiseringen lang niet ver genoeg gingen: “de staat is bijvoorbeeld nog honderd procent eigenaar van de NS, ProRail en vrijwel alle andere infrastructuur, en zij hebben de facto nog steeds een monopolie. Dat is een schijnprivatisering”. 

De filosofie van Manders is gebaseerd op een heilig geloof in de vrije markt, en daar zitten nogal wat haken en ogen aan. Maar om je belastingontwijking voor jezelf goed te praten werkt het erg goed. Hoewel je misschien zou denken dat Manders het gedrag van wegsluizer Wopke Hoekstra daarmee goedkeurt, is dat niet zo. Hij vindt hem juist erg hypocriet, en omdat Hoekstra als minister “uit de staatsruif vreet” is het zeer de vraag is of hij een netto-belastingbetaler is.

Tot zover de ideologie. Het praktische gedeelte is een stuk ingewikkelder, en de kleine speler die inmiddels gretig klaar zit met de boekhouding om zijn morele plicht te doen komt bedrogen uit. Voor loonslaven is belasting ontwijken volgens Manders meestal niet aantrekkelijk, en ook de beginnende zzp’er heeft er weinig aan. “Als je verwacht dat je winst op de lange termijn onder de 20.000 euro per jaar blijft, na aftrek van het salaris van de directeur, en je bedrijf gaat ook niet in waarde stijgen zoals bij een start-up, dan heeft het vaak geen zin. Dat komt ook omdat in dat geval de kosten van de ontwijking hoger zijn dan de belasting die je bespaart.”

Op de vraag wanneer je wél genoeg winst maakt om belasting te kunnen ontwijken, antwoordt Manders dat dat per geval verschilt. “Maar vanaf 20.000 euro kan het al lonen, en je hebt ook genoeg ondernemers en zzp’ers die een ton winst per jaar maken. Als je daar een salaris van 30.000 euro voor jezelf vanaf haalt, heb je nog 70.000 euro over. Dan kun je je onderneming zo inrichten dat de belastingdruk op die winst naar 15 procent daalt, en de belasting op de waardestijging van je bedrijf naar nul. En wie een BV heeft kan alle belastingen die worden geheven op een inkomen uit aanmerkelijk belang allemaal ontwijken, door een stichting aandeelhouder te maken.”

Daarvoor hoef je niet eens je geld op een tropisch eiland te parkeren. “Voortdurend worden er wetswijzigingen ingevoerd om belasting ontwijken moeilijker te maken. Voor grote bedrijven wordt het steeds moeilijker, maar omdat ze meer winst maken en dus ook meer belasting betalen blijft een belastingontwijkende structuur toch interessant. Ook voor kleine ondernemers wordt het steeds moeilijker en duurder.”

Maar in sommige opzichten is het juist voordeliger geworden, zegt Manders. “Voor mensen die al wat vermogen hebt opgebouwd bijvoorbeeld. Vroeger moest je voor een belastingontwijkende structuur een holding en een stichting in het buitenland oprichten. Nu kun je al je rechtspersonen in Nederland vestigen. Dat is gemakkelijker, goedkoper en de fiscus wordt minder snel achterdochtig omdat ze kunnen zien dat de wetgeving wordt gevolgd en je van tevoren dingen met ze kunt afstemmen.” 

Toch kunnen buitenlandse belastingparadijzen juist ook voor kleine ondernemers aantrekkelijk zijn. “Als je je winst wilt verleggen naar het buitenland moet je daar substance opbouwen. Je moet niet alleen een brievenbus hebben, maar ook personeel. Voor grote bedrijven is dat makkelijk, maar als zzp’er moet je zelf die substance zijn. Dan moet je emigreren.” Manders vertelt dat de meeste emigrerende belastingontwijkers niet alleen een beter fiscaal klimaat zoeken. “Ze willen überhaupt een beter klimaat. Als je toch niet te ver weg wilt, kunnen Portugal, Italië, Malta, Slovenië, Roemenië, Bulgarije, Cyprus en Georgië goede opties zijn. Dan ga je niet nul betalen, maar gaat je tarief wel fors omlaag, naar bijvoorbeeld 5 of zelfs 1 procent.” Hij vertelt dat Nederland bovendien met deze landen een belastingverdrag heeft getekend. "Dan kun je gewoon nog je familie in Nederland bezoeken en hier een groot deel van het jaar zijn." 

Ook voor wie helemaal geen belasting wil betalen zijn er volgens Manders opties. “Als je nul wil betalen, is dat haalbaar in de Caraïben en de Verenigde Arabische Emiraten. Dubai bijvoorbeeld. Daar is geen inkomstenbelasting, geen winstbelasting, geen vermogens(winst)belasting, geen verplichte premies, geen schenkbelasting, geen erfbelasting. Fiscaal gezien is het een geweldig land. En ook het ondernemersklimaat is geweldig, de regeldruk is erg laag. Ook een groot voordeel van Dubai is: iedereen die werk vindt krijgt een werkvergunning en een verblijfsvergunning. Maakt niet uit waar je vandaan komt. Als ondernemer kun je dus heel hoog gekwalificeerd personeel inhuren uit landen waar ze een extreem laag salaris hebben. En door ze een salaris te bieden dat een stuk hoger is dan waar ze vandaan komen, creëer je een win-win-situation.”