De dromen (en angsten) van mensen op vlucht blijven in 2022 gewoon dezelfde

Tussen Duinkerke en Calais verblijven nog altijd honderden migranten in erbarmelijke omstandigheden. Tenten en slaapzakken worden regelmatig afgepakt en stukgemaakt door de politie. Op geen enkele manier wordt hier voldaan aan de menselijke basisbehoeften zoals eten, drinken of een (veilige) plek om te slapen. 

Het is grijs en de temperaturen flirten met de vijftien graden in Loon-Plage, een gemeente van zesduizend inwoners in de Franse Westhoek. Winkelcomplexen met ketens als Auchan en Lidl domineren het landschap. Langs de weg slingeren tandenborstels, doorweekte tentzeilen en simkaarten op de grond. Verderop zien we rookpluimen van kampvuurtjes opstijgen.

Via  een trap van aarde en komen we terecht onder de brug die ons naar een van de kampen leidt. Een man, ingeduffeld in een witte jas, zit aan een tafel waar hij koekjes en tabak verkoopt. Na de hevige regenval van de afgelopen dagen is het hier een grote modderpoel. 

“Kijk, daar slaap ik,” zegt Ouman (24). Hij werd geboren in Ethiopië maar heeft ook de Guineese nationaliteit. “Ik werk en leef al vijf jaar in Frankrijk, maar ik mis mijn familie”, zegt hij. Zijn ouders en zijn zus wonen al een paar jaar in het Verenigd Koninkrijk. Ondanks verschillende pogingen is het hem nooit gelukt op een legale manier de oversteek te maken. Naast hem zit Kadjan (33) uit Sri Lanka, die ook al jaren in Frankrijk verblijft. Ook hij werd al meermaals opgepakt door de politie. “Ik ben hier duidelijk niet welkom,” zegt hij. “Ik ben de pesterijen van de politie beu, ik wil naar Engeland.”

De twee hebben elkaar in het kamp leren kennen, zijn intussen vrienden en hebben al een eerste poging achter de rug. “Maar na drie uur heeft de motor van onze boot het begeven”, zegt Kadjan. “Uren hebben we rondgedobberd op zee, tot de Franse politie ingreep en ons opnieuw naar Calais bracht.” 

De afstand tussen Calais en Dover, in het VK, telt amper 34 kilometer, maar is een van de gevaarlijkste - en meest druk bevaren - zeeroutes ter wereld. Toch zijn de naar schatting tweeduizend mensen die hier in de kampen verblijven zo goed als allemaal van plan om de oversteek te wagen. Velen, zoals Ouman en Kadjan, hebben zelfs al een of meerdere pogingen ondernomen. 

“Er zijn mensen die vanaf de eerste dag van hun levensreis al duidelijk weten dat ze naar Engeland willen. Omdat ze daar familie hebben of omdat de taal spreken bijvoorbeeld”, zegt William Feuillard (23). Hij is de coördinator van L’auberge des Migrants, een ngo die verschillende cruciale taken vervult binnen het sociale weefsel van Calais. “Maar een minstens even grote groep wil naar Engeland om te ontsnappen aan de uitzichtloosheid in Frankrijk en elders.” 

Die uitzichtloze situatie wordt in Europa mee in stand gehouden door de Dublin-akkoorden. Die werden in het leven geroepen om te voorkomen dat mensen wiens asielaanvraag werd afgewezen, opnieuw zouden proberen in een ander land. Het akkoord bepaalt dat mensen op de vlucht asiel moeten aanvragen in het eerste land waar ze de EU binnenkomen. Wie pakweg in Griekenland arriveert en zich nadien opnieuw meldt in Nederland, België of een andere EU-lidstaat, wordt dus teruggestuurd naar Griekenland. 

Het is precies dit akkoord dat het Verenigd Koninkrijk op dit moment zo aantrekkelijk maakt voor asielzoekers, want sinds de Brexit is het land geen EU-lidstaat meer en maakt het dus ook geen deel meer uit van de Dublin-verordening. Tot de Brexit kon het VK zonder problemen asielzoekers terugsturen naar het land waar ze de EU binnenkwamen, maar dat is nu veel minder evident. 

De mensen die we ontmoeten in de kampen van Duinkerke en Calais willen dus asiel aanvragen in het Verenigd Koninkrijk. En hoewel zowel de Franse als Britse regering dit niet graag toegeeft, vraagt 98% van deze mensen effectief asiel aan na aankomst. Het grootste deel van die aanvragen wordt bovendien ook goedgekeurd. Maar om asiel aan te vragen in het VK moet je fysiek aanwezig zijn op het grondgebied. “En aangezien alle veilige routes (vliegtuigen, wegverkeer, treinen en ferry’s, red.) intussen onmogelijk zijn gemaakt, is de oversteek via het Kanaal de enige resterende optie”, aldus William.

William: “We zien de laatste jaren en maanden een ongelooflijke achteruitgang op vlak van leefomstandigheden in de kampen. Dat komt onder andere door de toenemende militarisering van de grens en de stad.” Zo bewaken onder meer drones, uitgerust met infraroodcamera’s, de zeventig kilometer lange kustlijn vanaf Boulogne over Calais tot Duinkerke. 

Bij het binnenrijden van de havenzone valt het meteen op. Twee politiecombi’s van de beruchte Compagnie Républicaine de Sécurité (CRS) houden de wacht op een strategisch uitgekozen rondpunt. “Alle mogelijke politiediensten zijn hier in Calais aanwezig” zegt William. “Volgens mij is het ook de plek in Frankrijk waar de ratio agent/burger de hoogste toppen scheert. De oproerpolitie, de gendarmerie nationale - noem maar op, ze zijn er allemaal. Dat doen ze om een duidelijk en krachtig signaal af te geven: migranten zijn hier niet welkom. Dat is niet alleen vijandig, maar ook erg vernederend.” 

Sinds de dood van 27 migranten in het Kanaal eind november, zijn het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk vooral druk bezig met elkaar als schuldige aan te wijzen. Mohammed Sheka (21) overleefde de ramp en vertelde aan de Koerdische staatszender Rudaw dat ze tijdens de dodelijke oversteek naar de Britse politie belden om hulp te vragen. Die verwezen hen door naar de Fransen, die op hun beurt opnieuw zeiden dat ze de Britten moesten bellen. Terwijl de twee landen zich verloren in eindeloos gevingerwijs, verdronken 27 mensen in het Kanaal. Het onderzoek naar deze ramp loopt nog.

Guillaume (38) werkt al tien jaar bij een begrafenisonderneming in Calais. We ontmoeten hem in de loods van WoodYard, een project dat deel uitmaakt van de overkoepelende ngo L’Auberge des Migrants. Iedere dag brengen ze een ton hout rond in de verschillende kampen. Zodat mensen zich kunnen verwarmen, maar ook om te koken of natte kleren te drogen. 

“Sinds eind november probeer ik elke dag naar hier te komen om te helpen,” zegt Guillaume. “Niet lang, een halfuurtje of zo tijdens mijn middagpauze. Niets doen is geen optie meer,” mompelt hij hoofdschuddend. Op 24 november werd Guillaume opgebeld door de politie. “Ze wilden weten hoe snel en met hoeveel lijkwagens ik naar het strand in Duinkerke kon rijden. Er was blijkbaar net een boot met vluchtelingen gekapseisd.”

Toen hij op het strand arriveerde, wist Guillaume niet wat hem overkwam. De lichamen van de slachtoffers lagen allemaal naast elkaar op het strand. “Vrouwen, kinderen, mannen. Het waren er zo veel”, zegt hij. Guillaume hielp de politieagenten om de lijken op te bergen in zwarte zakken. “De blikken op het aangezicht van die levenloze lichamen staan in mijn geheugen gegrift.” Hij toont een foto op zijn smartphone: “Deze jongedame is samen met haar jongere broer, moeder en vader verdronken.” 

De loods - die wordt gedeeld door verschillende organisaties - is tot de nok toe gevuld met allerlei spullen om te verdelen over de kampen. Het is een georganiseerde chaos van houtblokken, kledij, tenten, eten in blik en ander materiaal dat voornamelijk afkomstig is van particuliere donaties. We raken aan de praat met Ruby (24) terwijl ze een gigantische watertank in een bestelwagen bijvult. “Er kan 1000 liter in”, zegt ze. “Maar we moeten opletten. De politiek heeft niet graag dat we ons inzetten voor vluchtelingen.”

Omdat de verschillende overheden vinden dat ngo’s het probleem aanmoedigen, worden ze op verschillende manieren tegengewerkt. In het eerste kamp waar we naartoe rijden is bijvoorbeeld een omwalling gebouwd om te verhinderen dat er nog distributies kunnen plaatsvinden. Ook de ingang naar het tweede kamp is versperd. “Eerst hadden ze er gewoon kleine stenen gelegd die we makkelijk konden weghalen”, zegt Ruby. “Maar die stenen werden alsmaar groter en ondertussen zijn ze zelfs vastgemaakt met cement.”

Onderweg komen we twee andere vrijwilligers van de organisatie tegen. Toucan* rijdt met zijn kruiwagen over het terrein en deelt zakken met hout uit. “Hier. En hier. Kijk, nog een!”, horen we hem zeggen. Tussen het vuil liggen een tiental hand - en traangasgranaten. “Van gisteren”, zucht hij. De dag voordien kwam het hier tot een harde confrontatie tussen migranten en de politie, nadat tenten in beslag werden genomen en mensen niet de tijd kregen om hun persoonlijke spullen te verzamelen. 

Het politiebeleid in de regio is er een van uitputting en verwaarlozing. Dezelfde plekken worden telkens opnieuw ontruimd en soms zelfs met de grond gelijk gemaakt. Elke 48 uur is er in Calais een politie-interventie waarbij tenten en andere persoonlijke bezittingen worden stukgemaakt of afgepakt. “Die interventies vinden willekeurig plaats op een van de vele kampen in de stad. Het zijn regelrechte pesterijen”, zegt William. “Door die acties zijn we nu bijna door onze voorraad tenten heen. Het werkt echt ontmoedigend voor de vluchtelingen die keer op keer alles verliezen.”

Volgens de coördinator zijn er ook maandelijks grote evacuaties. “Er komen onaangekondigd bussen toe op kampen. Mensen worden meegenomen en verspreid over heel Frankrijk. De kampen worden dan volledig ontruimd en afgesloten om te voorkomen dat er in de toekomst nieuwe kampen op dezelfde plekken ontstaan. Maar dat is verloren moeite, de meesten komen gewoon terug.”

In 2021 werden er in Frankrijk minstens 172.469 mensen weggejaagd uit deze kampen - dat zijn er gemiddeld 472 per dag. Negentig procent van die mensen verbleef in Calais of Grande-Synthe.

Toen de Calais-saga zich begin jaren ‘90 begon te ontwikkelen, zochten vooral Bosniërs op de vlucht voor de Joegoslavische burgeroorlog hun toevlucht in de regio. Later volgden Irakezen, Koerden, Pakistanen, Afghanen, Eritreeërs, Syriërs en Somaliërs - slachtoffers van de wereldwijde, opeenvolgende crisissen en oorlogen. “Zolang het Europese asielbeleid niet herzien wordt, zullen de migratiegolven een wederkerend fenomeen blijven,” besluit William.

In Loon-plage brengt Kadjan ons naar zijn tent. Terwijl hij het vuur aansteekt, legt Uman zijn arm om zijn schouders. "Maak je geen zorgen, man. Als we in Engeland zijn, zal alles beter zijn." Deze week stellen ze hun geluk opnieuw op de proef. 

(*) schuilnaam

Volg VICE België ook op Instagram.