Hoe het is om een vrouwelijke drugsbaron te zijn

Wandelen met Raquel Santos de Oliveira op de hellingen van de sloppenwijk Rocinha in Rio de Janeiro gaat niet erg snel. De 50-jarige vrouw wordt elke paar minuten gestopt en begroet door allerlei figuren uit de favela, van dronkaards tot oude dames tot bendeleden. "Als je iemand hier zou vragen of ik een bandida [drugsdealer] was, zullen ze allemaal ja zeggen," zegt ze. "Mensen hebben nog steeds respect voor me."

Raquel werd geboren in Rocinha, de grootste favela van Brazilië, en was voor een korte periode in de turbulente geschiedenis van de sloppenwijk de machtigste persoon daar. Ze was de vriendin van drugsbaas Ednaldo de Souza. Nadat hij in 1988 tijdens een bloederige strijd met de politie werd gedood, nam zij de leiding over voordat er een nieuwe leider was aangesteld.

Tot op de dag van vandaag is het hoogst ongebruikelijk om als vrouw zo'n belangrijke rol te spelen in de drugshandel in Rio. De criminele hoogtijdagen van Raquel waren gedurende de tijd dat Rocinha, en Rio in het algemeen, overspoeld werd met cocaïne. Ednaldo, die bekend stond als Naldo, was een van de eersten die geweren van het Duitse HK gebruikte, in plaats van de kleinere wapens als pistolen en revolvers. De politie deed ook snel mee aan deze wapenwedloop, toen in de jaren negentig de strijd tussen rivaliserende drugsbendes en de politie woest escaleerde.

In de vroege jaren negentig werd het Raquel te veel. Ze raakte gedesillusioneerd door haar cocaïneverslaving en het extreme geweld in haar leven en vroeg om de bende te verlaten. Deze wens werd ingewilligd. Daarna nam ze therapie en werd ze behandeld voor haar drugsprobleem. Ze woont nu nog steeds in Rocinha, en heeft het semi-fictieve boek Number One geschreven, over haar liefde voor Naldo en haar herinneringen aan die tijd.

VICE: Hoi Raquel. Hoe heb je Naldo ontmoet?
Raquel Santos de Oliveira: We hebben elkaar voor het eerst ontmoet toen we nog kinderen waren. Hij was een jaar jonger dan ik, en zijn werk bestond uit het innen van gokschulden. Hij bracht regelmatig geld naar mijn ooms. Hij was lelijk, maar had van die grote, prachtige ogen, waarmee hij altijd naar me staarde. Hij was verliefd op me zoals een jochie verliefd is op zijn leraar, aangezien ik ouder was. Ik ontmoette hem opnieuw toen ik vijftien was. Tegen die tijd was hij al gewapend en leek het alsof hij uit een andere wereld kwam. We gingen met elkaar toen ik 25 was en net uit een slecht huwelijk kwam met twee kleine kinderen.

Hoe was het leven met hem?
Hij was bipolair en was depressief. Hij sliep in mijn armen als een baby, maar kon ontzettend wreed tegen anderen zijn. Drugsdealers gaan in een korte tijd van de hemel naar de hel: alles wat hij had was binnen drie jaar vernietigd. Hij was heel angstig, maar we leefden van dag tot dag, zonder enige angst. We waren nooit verdrietig – het leven leek wel een soort eeuwig durend feest. We rookten samen wiet en lachten soms hele avonden om van alles. Het was een normaal leven, maar wel allemaal binnen dat systeem.

Kun je een typische dag beschrijven?
Als ik bij mijn moeder thuis was, wachtte ik totdat ik het geluid van zijn HK-geweer, dat hij Jovelina noemde, hoorde. Dat was het teken dat hij wakker was. Ik ging dan naar zijn huis en bracht eten voor hem mee. Als het donker werd, ging ik met hem werken bij de boca de fumo [de plek waar ze drugs verkochten], of we gingen de geweren schoonmaken. We hadden samen ook een prachtig huis, totdat alles – foto's, sieraden en kleding – werd vernietigd door de politie.

Was er veel concurrentie van andere vrouwen?
De vrouw van een drugsdealer werd in die tijd gezien als een beroemdheid. Vrouwen prikten condooms lek en probeerden zwanger te raken van een drugsdealer. Naldo's zussen waren allemaal prostituees, dus hij had een bloedhekel aan dat soort vrouwen. Ik voelde me niet bedreigd. We voelden ons als kinderen die samen de wereld ontdekten. Geen van ons had ooit zo'n liefde gevoeld – het was echt de meest fantastische tijd ooit.

Hoe zag je jeugd in Rocinha eruit?
Ik ben vooral op de straat opgegroeid. Toen ik elf was, droeg ik al een .38-revolver bij me. Ik spendeerde veel tijd in het prachtige huis van een rijke familie in Copacabana. Het verschil met dat huis en Rocinha was ongelooflijk. Ik herinner me alle vliegers, herrie en rommel toen ik uit het raam keek in Rocinha. Er was geen twijfel dat ik daar weg wilde. In de jaren zeventig kwamen er een boel mensen vanuit het noordoosten van Brazilië naar Rocinha om in de bouw te werken. In het midden van de nacht moest je in de rij staan om water te halen, er was geen elektriciteit en sommige mensen prostitueerden hun kinderen om te overleven.

Wat gebeurde er toen Naldo werd vermoord?
Ik wilde niet meer leven, maar de cocaïne verdoofde me. Er kwam iemand naar me toe met een zak met driehonderd gram cocaïne, marihuana, geweren en instructies om door te gaan met zijn werk. Ik verzamelde wat hulp en toen begon ik als baas.

Waarom ben je er uiteindelijk uitgestapt?
Ik zag iemand voor mijn ogen vermoord worden. Ik stapte niet meteen uit het drugsleven, maar dat was wel een beslissend moment voor me.

Waarom wordt de georganiseerde misdaad in Rio zo gedomineerd door mannen?
Sinds het Jogo do Bicho ['het dierenspel': een illegaal gokspel dat vooraf ging aan de drugshandel in Rocinha en andere sloppenwijken in Rio als bron van macht], werd de misdaad in Rocinha al gedomineerd door mannen. Dat spel werd een soort merk, en de drugshandel ontstond daar vervolgens uit. Vrouwen hadden geen macht in die tijd en werden vaak verkracht. Mannen namen een meisje mee naar huis, rookten wat wiet, en vervolgens gingen twintig mannen over haar heen. Vrouwen werden beschouwd als een eigendom, iets dat je niets kan schelen. Een auto werd behandeld met zorg en genegenheid, maar vrouwen werden gewoon gebruikt en weggegooid. Zelfs vandaag de dag zijn er vrouwen die pijpen voor een beetje coke.

Hoe kreeg jij wel hun respect?
Ik was een mooie vrouw, maar ik was ook agressief. Ik ben opgegroeid als een jongen en verstopte mijn haar altijd onder een pet. Ik was nergens bang voor, nu nog steeds niet. Mensen waren bang voor mij. Ik had ook regels, bijvoorbeeld dat het roken van wiet verboden was op de boca de fumo. Ik moest wel streng zijn, want ik had negentien mannen onder mijn bevel.

Wat leidde tot je interesse in schrijven?
De baas van mijn moeder las me vroeger altijd voor in het huis in Copacabana. Ik vond het geweldig, hoewel ik er niets van begreep. Hij had veel boeken en ik vond het altijd leuk om te lezen. Het was een manier om naar een andere wereld te ontsnappen.

Waarom heb je besloten Number One te schrijven?
Mijn therapeut stelde voor dat ik over mijn leven moest gaan schrijven, als een manier om met mijn emoties om te gaan. Het kostte me bijna twee jaar. Ik huilde veel. Toen mijn redacteur voorstelde dat ik ook een hoofdstuk aan mijn jeugd moest wijden, raakte ik weer aan de coke en had ik een vreselijke nacht. Daarna heb ik twee nachten in bed doorgebracht, maar ik wilde wel alles laten zien. Ik wilde niet dat het boek een verontschuldiging werd, maar ik wilde laten zien dat de drugsdealers hier ook maar gewoon mensen zijn, vaak afkomstig uit bittere ellende.

Waarom is het fictie en geen biografie?
Het is een roman gebaseerd op het echte leven, omdat ik een biografie niet kon maken. Ik ben niemand – ik ben slechts een ex-drugsdealer.

Hoe zijn de dingen veranderd in Rocinha?
Sinds de politie zich met de wijk ging bemoeien [er bestaat sinds 2011 een beroep dat bekend staat als de 'unit of police pacification'] heerst er instabiliteit en zijn er veel belangenconflicten. Drugsdealers hebben zich op steeds meer verschillende producten gestort. Vroeger was het als een grote familie, tegenwoordig zijn er maar een paar rijk. Het is niet meer zo extravagant.

Hoe ziet je leven er nu uit?
Ik ben blij nu, ik heb rust gevonden. Een lange tijd kon ik helemaal niets voelen. Ik hield me alleen maar bezig met de boca de fumo om mijn eigen coke te kunnen betalen. Ik ben nu naar de universiteit gegaan en ik heb een boek geschreven. Ik ben bezig met mijn masteropleiding, ik wil de politiek in en ik wil het drugsbehandelingssysteem hervormen.

Bedankt Raquel.