Deze ufo-vormige zwembaden hebben een cultstatus in Frankrijk

De Franse zwemploeg kwam in 1968 chagrijnig terug van de Olympische Spelen in Mexico. Alleen Alain Mosconi was erin geslaagd om een medaille mee naar huis te nemen: de bronzen plak voor de 400 meter vrije slag.

De zomer daarop vonden er twee tragische gebeurtenissen plaats, waardoor de Franse bevolking zich pijnlijk bewust werd van de enorme ongelijkheid die er in het land bestond tussen mensen die wel kunnen zwemmen en zij die dat niet kunnen. Op 18 juli 1969 verdronken 19 kinderen van tussen de 10 en 13 jaar in een deel van de rivier de Loire. Precies een maand later, op 18 augustus, ondergingen 14 jonge weeskinderen hetzelfde lot, toen aan de Franse kant van het meer van Genève een boot kapseisde.

Deze gebeurtenissen waren voor de Franse overheid aanleiding genoeg om een opdracht te geven aan het ministerie van Jeugd en Sport: de jeugd leren zwemmen. Om dat doel te bereiken had het ministerie zwembaden nodig die zowel in de winter als in de zomer konden worden gebruikt. Voor het project, dat ‘Operatie Duizend Zwembaden’ werd genoemd, concurreerden vierhonderd architecten met elkaar. Elk van hen schetste verschillende ontwerpen die in het hele land gemakkelijk massaal geproduceerd konden worden.

Uiteindelijk was een van de winnaars Bernard Schoeller, die eerder ook al had samengewerkt met de beroemde modernistische architect Xavier Arsène-Henry. Schoellers ontwerp was een zwembad met een koepel erboven, die open en dicht kon – en griezelig veel leek op een vliegende schotel. 

Het koepelontwerp van Schoeller bestond uit brede segmenten die onder elkaar konden worden geschoven, waardoor het overdekte zwembad bij mooi weer kon worden opengezet. De opening kon met de zon meedraaien, zodat het zwembad de hele dag in het licht lag – net als een zonnebloem, waar dan ook de naam van het ontwerp vandaan kwam: piscine tournesol, oftewel ‘zonnebloemzwembad’.

De overheid was overtuigd, maar het voorstel was duur en complex. Uiteindelijk ging men akkoord met een bescheidener ontwerp van Schoeller. Het was een soortgelijk concept, maar de koepel zou slechts aan de zuidzijde voor een derde opengaan en de mogelijkheid om met de zon mee te draaien verdween, zodat het zwembad niet de hele dag in het zonlicht zou staan. Toch bleef de naam van het oorspronkelijke ontwerp hangen.

Vanaf het begin van de jaren zeventig landden de vliegende schotels van Schoeller zowat overal op het Franse platteland – uitgedost in geel, blauw, oranje of wit plastic. De allereerste kwam in 1972 in Roissy-en-Brie, een klein dorpje vlak bij Parijs, maar die is inmiddels weer gesloopt. In het decennium erna verschenen er 183 zonnebloemzwembaden in het hele land.

Uiteindelijk werden er in het kader van ‘Duizend Zwembaden’ 547 zwembaden gebouwd: de concurrerende ontwerpen hadden namen als ‘iris’, ‘vol zonlicht’ en ‘eendje’. Van die laatste werden maar liefst 196 gebouwd – meer dus dan het zonnebloemzwembad – maar toch staat het ontwerp van Schoeller nog steeds in het geheugen van veel Franse zwemmers gegrift. Het zwembad is een beklijvend symbool van de naoorlogse economische bloei van Frankrijk.

Hoewel het uniforme ontwerp en de gestandaardiseerde montage het mogelijk maakten om de zwembaden snel te bouwen, bedroeg hun levensduur slechts zo’n 25 jaar. Volgens de Franse architect Julien Béneyt verouderde de plastic buitenkant van de baden heel snel en was-ie ook nog eens energieverspillend, waardoor de kosten om het zwembad te onderhouden opliepen tot zo’n 120.000 euro per jaar. Na verloop van tijd vervingen de plaatselijke autoriteiten steeds meer van deze iconische zwembaden door praktischere ontwerpen. Van de 183 zonnebloemzwembaden die ooit in Frankrijk stonden, zijn er nu nog maar weinig toegankelijk.

Toch hebben zonnebloemzwembaden nog steeds een cult-achtige aanhang. Zo bestaat er onder andere het instagramaccount L’Affaire Tournesol, waarvoor de maker door Frankrijk reist “om op zoek te gaan naar de neefjes van het zwembad uit mijn kindertijd, omwille van de chloor en de tegeltjes,” aldus de bio van het account. Ook op het blog Architectures de Cartes Postales staat een uitgebreide selectie foto’s van zonnebloemzwembaden in al hun glorie.

Sommige van de zwembaden werden nieuw leven ingeblazen door architecten uit heel Frankrijk. Die verbouwde zwembaden roepen tot op de dag van vandaag een mengeling van nostalgie en ontzag op, en zijn enkele van de vele eerbetonen aan Schoeller, die vorig jaar op negentigjarige leeftijd overleed.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE Frankrijk.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.