Hoe Oekraïne een speeltuin voor extreemrechtse groeperingen werd

Mikael Skillt, een voormalige scherpschutter uit Zweden, kwam in februari 2014 naar Kiev. Een paar dagen daarvoor was president Viktor Janoekovitsj afgezet en de Euromaidan-revolutie in Oekraïne was toen al een paar maanden een feit.

Skillt was op dat moment een beruchte neonazi, die al twintig jaar had doorgebracht in extreemrechtse kringen. Hij was op de revolutie afgekomen omdat hij geïnspireerd was geraakt door de Oekraïense ultranationalisten en extreemrechtse hooligans die een prominente rol speelden bij de demonstraties, en wilde daar deel van uitmaken.

“Er werd geschiedenis geschreven,” zegt hij tegen VICE. “Wie wil daar nou geen deel van uitmaken?”

Uiteindelijk zou Skillt toetreden tot een extreemrechtse beweging die naar schatting uit duizenden mensen bestond, en tijdens de op de demonstraties volgende oorlog in Oekraïne zowel aan de Oekraïense als Russische kant vocht.

De een was op zoek naar avontuur, de ander deed het voor de status of om opgeleid te worden als militair – na afloop hadden ze zoveel ervaring opgedaan en zo’n groot netwerk opgebouwd dat ze volgens deskundigen een serieuze bedreiging zouden kunnen vormen. Door dit extreemrechtse leger was Oekraïne ineens een knooppunt geworden in een internationaal netwerk van witte suprematisten met een fascistische ondertoon, dat nog altijd extremisten aantrekt van over de hele wereld.

“Witte suprematisten staan vaak te popelen om te vechten,” zegt Marilyn Mayo, onderzoeker bij het Centrum voor Extremisme van de Anti-Defamation League (ADL), een internationale ngo in New York. “Als je naar de ideologie van deze groepen kijkt, zie je dat ze het vaak hebben over voorbereidingen op een rassenoorlog, en dat ze getraind willen worden.”

Voor deze extremisten, die dus juist uit het buitenland kwamen, vormde de oorlog in Oekraïne de ideale gelegenheid om hun fantasieën tot leven te wekken. Dat zegt Jason Blazakis, onderzoeker bij The Soufan Centre in New York.

“Mensen zoals Skillt waren de belichaming van wat veel witte suprematisten wilden: naar het slagveld gaan,” zegt hij. “Naar Oekraïne, om je droom te leven.”

Skillt had zich aangemeld bij een van de vrijwilligersmilities die Oekraïne beschermden tegen de separatisten. Hij had eerder al militaire ervaring opgedaan bij de nationale veiligheidstroepen van Zweden.

Die militie was het Azovbataljon, een nationalistische legereenheid die de strijd aanging met de separatisten, waarvan veel leden fanatiek meededen tijdens de Euromaidan-revolutie.

Azov heeft zijn extremistische kant altijd wat gebagatelliseerd, maar je kunt er moeilijk omheen dat ze toch echt vrij radicale standpunten hebben. Veel leden spreken openlijk hun steun uit aan de witte suprematisten en neonazi-tatoeages vormen ook zeker geen uitzondering. De eerste commandant Andriy Biletski is leider geweest van de neonazistische paramilitaire organisatie ‘Patriot van Oekraïne’ en heeft weleens laten vallen dat het de missie van het land was om “witte rassen overal ter wereld naar de laatste kruistocht te leiden, tegen de semitische untermenschen”.

“Eigenlijk is het nauwelijks een punt van discussie, want je kunt ze op foto’s gewoon zien met swastika's,” zegt Skillt, die zelf afstand heeft genomen van zijn extremistische standpunten.

Azov heeft niet alleen aandacht getrokken vanwege zijn extreemrechtse opvattingen, maar ook vanwege zijn prestaties op het slagveld. De groep maakte vooral naam voor zichzelf tijdens de strijd om de stad Marioepol, waar ook Skillt middenin zat.

Het Azovbataljon kreeg – ondanks de radicale ideeën van zijn leden – dankzij dit soort acties bekendheid als verdediger van de natie. Ook kreeg de reputatie van bataljon een flinke boost bij rechtse extremisten van over de hele wereld, die Azov actief werfde via social media.

“Ze bewezen dat ze een macht waren die je niet moet onderschatten,” zegt Blazakis.

Het is niet zo dat Azov ineens de hele internationale extreemrechtse scene aan zijn zijde had – integendeel. Tijdens de oorlog besloten sommigen zich achter Oekraïne te scharen, terwijl anderen juist de Russische kant kozen, vaak vanwege het idee dat de Russische president Vladimir Poetin het witte Europa verdedigt.

“Extreemrechts is in Europa verdeeld in twee kampen,” zegt Skillt. “Het pro-Russische en het pro-Oekraïense. En het pro-Russische kamp is het dominantst.”

Er zijn dus ook witte suprematisten uit het buitenland die voor de pro-Russische separatisten hebben gevochten, zoals de Russische Imperialistische Beweging (RIB), een ultranationalistische organisatie die zich voor de “overheersing van het witte ras” zegt in te zetten. Het Kremlin heeft op zijn beurt ook geprobeerd om de extremistische ideologie van Azov tegen de Oekraïense strijdkrachten te gebruiken.

Volgens deskundigen leverde de RIB rechtse extremisten aan bij het Imperiale Legioen, de militaire vleugel van de pro-Russische separatisten. Afgelopen jaar voegde de Amerikaanse regering de RIB toe aan zijn internationale lijst van terroristische groeperingen – “de groep heeft paramilitaire training gegeven aan witte suprematisten en neo-nazi’s in Europa” – en Duitse media meldden dat Duitse neonazi’s getraind werden om wapens en explosieven te gebruiken bij een RIB-kamp in de buurt van Sint-Petersburg.

In de tussentijd zijn de Tsjechische autoriteiten binnengevallen bij een paramilitaire groep die ervan verdacht werd Tsjechische burgers naar Oekraïne te sturen om voor de pro-Russische separatisten te vechten.

De radicale standpunten hebben Azov er niet van weerhouden om tot een invloedrijke macht uit te groeien. De groep richt zich namelijk niet alleen meer op het slagveld, maar is ook bezig zijn extremistische ideologie te verspreiden in de Oekraïense samenleving.

Eind 2014 werd het Azovbataljon officieel opgenomen in de Nationale Garde van Oekraïne, waardoor de strijders op de loonlijst van de regering kwamen te staan. Twee jaar later vormde Azov zijn eigen politieke partij, het Nationaal Korps, en daarna kwam ook nog de Nationale Militie, een paramilitaire groep die door de straten “patrouilleert” – wat er vooral op neerkomt dat ze eigen rechtertje spelen en geweld niet schuwen.

Dit soort groepen hebben de afgelopen jaren meerdere keren minderheden aangevallen, waaronder Roma en lhbtq’ers. Daarom heeft het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken het Nationaal Korps als “nationalistische haatgroep” aangemerkt.

Dit soort inspanningen hebben weinig steun van het publiek gekregen, maar het ecosysteem van Azov heeft er ondertussen mede voor gezorgd dat het ondergrondse extreemrechts mainstream is geworden. Extremisten die aan Azov verbonden zijn organiseren muziekfestivals voor neonazi’s en MMA-toernooien – en ondertussen blijft de groep actief zijn wereldwijde netwerk onderhouden. Daardoor worden er nog altijd radicale types van over de hele wereld geïnspireerd en aangetrokken.

Een van hen is Robert Rundo, die lid is van Rise Above Movement, een gewelddadige witte suprematistische club uit de Verenigde Staten. Hij ging in 2018 op pelgrimstocht naar Oekraïne, om te netwerken en aan de MMA-gevechten van Azov mee te doen. Hij heeft zelfs een podcast gemaakt met een bekende extremist die banden heeft met Azov.

Rundo heeft openlijk toegegeven dat Azov een grote rol heeft gespeeld in zijn eigen politieke extremisme. In 2017 zei hij in een podcast dat de extreemrechtse scene in Oekraïne zijn grootste inspiratiebron was.

De Amerikaanse regering heeft zijn militairen die Oekraïne helpen verboden om bij het Azovbataljon te komen en de FBI heeft het vermoeden uitgesproken dat Azov Amerikaanse witte suprematisten traint en radicaliseert. In 2019 drongen ambassadeurs van de G7-landen er bij hun regering op aan om tegen de Oekraïense extremisten op te treden.

Er zijn aanwijzingen dat Oekraïne gehoor geeft aan de druk om buitenlandse strijders tegen te houden – volgens BuzzFeed werden in oktober twee Amerikaanse leden van de neonazigroep Atomwaffen Division, die in de leer wilden gaan bij Azov, het land uitgezet. Maar het ligt niet voor de hand dat Azov op korte termijn weggaat, gezien de politieke steun die de groep heeft. 

“Voor mij is het vrij duidelijk dat ze veel toekomst hebben, omdat ze zich zo in de Oekraïense staat hebben kunnen wurmen,” zegt Blazakis. “Dat is erg gevaarlijk.”

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.