Na bijna 35 jaar is Bouterse eindelijk aangeklaagd voor de Decembermoorden

Aanklager Roy Elgin had gistermiddag, in een klein zaaltje aan het Onafhankelijkheidsplein van Paramaribo, iets meer dan anderhalf uur nodig om Desi Bouterse aan te wijzen als hoofdverantwoordelijke voor de Decembermoorden van 1982. Volgens hem is het, na een proces dat zo'n tien jaar duurde, bewezen dat de huidig president van Suriname in Fort Zeelandia aanwezig was op het moment dat vijftien vooraanstaande tegenstanders van het toenmalige militaire regime bruut werden mishandeld en uiteindelijk vermoord.

Volgens Elgin had Bouterse samen met de inmiddels overleden Paul Bhagwandas (bijnaam: de Beul van Paramaribo) de leiding bij moorden die door hen in de dagen voor 8 december '82 tot in de puntjes was voorbereid. Of Bouterse zelf ook daadwerkelijk de trekker heeft overgehaald, zoals sommigen in Suriname beweren, is volgens de aanklager echter niet bewezen.

De vijftien slachtoffers waren mensen die binnen de Surinaamse gemeenschap veel aanzien genoten. Onder hen waren bekende advocaten, journalisten, zakenlieden en vakbondsleiders. Hun dood heeft tot op de dag van vandaag een enorme druk op de natie gelegd. Eddy Wijngaarde (74) is de broer van de op 8 december 1982 vermoorde journalist Frank Wijngaarde, het enige slachtoffer dat in het bezit was van een Nederlands paspoort. Hij was gistermiddag aanwezig in de rechtszaal en heeft zich sinds de start van het proces in 2007 ontpopt tot een drijvende kracht achter de strijd om gerechtigheid.

VICE: Mag ik u feliciteren met de strafeis?
Eddy Wijngaarde: Veel mensen feliciteren me, maar ik vind dat mensen me niet kunnen feliciteren. Het is een trieste dag voor Suriname. Als de zittende president als verdachte van een vijftienvoudige moord een strafeis tegen zich hoort eisen van twintig jaar onvoorwaardelijk, dan is dat niet goed voor de staat Suriname.

Bent u niet tevreden?
Ik ben uiteraard blij dat het proces eindelijk zijn beloop krijgt en er zicht is op een uitspraak. Dat is een goed teken voor de rechtsstaat Suriname. De rechtsorde krijgt weer vorm en kwaliteit. Wat dat betreft heeft de aanklager, auditeur militair Roy Elgin, puik werk verricht. Hij heeft erg goed en uitgebreid zijn strafeis onderbouwd, dat stemt me tevreden. En dat zeg ik over een auditeur militair waar wij als nabestaanden eigenlijk nog maar weinig vertrouwen in hadden. Wat dat betreft is het ook een herstel van zijn positie en hem als persoon.

Wat was er zo sterk aan die onderbouwing?
Hij heeft uitgebreid behandeld hoe het geheugen van de mens werkt en wat men zich wel en niet kan herinneren van traumatische gebeurtenissen. Daarmee maakte hij duidelijk dat veel getuigenverklaringen van militairen, die zich zogenaamd niet meer kunnen herinneren wat er gebeurd was in Fort Zeelandia op 8 december 1982, onbetrouwbaar waren. Als je iets traumatisch meemaakt kan je aan niemand in de wereld verkopen dat je je als groep niets meer herinnert.

Hij heeft zijn strafeis gestoeld op verklaringen van getuigen die aantoonbaar wél betrouwbaar waren. Waaronder die van vakbondsleider Fred Derby. [Derby was de enige overlevende van de Decembermoorden. Hij verklaarde dat hij vanuit zijn celraam Bouterse kon zien en uiteindelijk door hem is vrijgelaten. Derby is overleden in 2001].

Hij heeft geen bewijs gevonden dat Bouterse zelf geschoten heeft, zoals wel wordt beweerd. Hij zou eigenhandig vakbondsleider Cyrill Daal hebben ontmand en gedood.
Dat bewijs is er blijkbaar niet. Helaas, maar we hebben ons overgeleverd aan het gerechtelijk systeem en als binnen dat systeem deze uitspraak wordt gedaan, dan leggen we ons daarbij neer.

Heeft u altijd vertrouwen gehad in een strafeis?
Ik moet eerlijk zijn: lange tijd heb ik weinig vertrouwen in de auditeur militair gehad. Maar hoe hij dit vandaag heeft aangepakt is bewonderenswaardig. Hij stond onder enorme druk, iedereen keek naar hem. Ook Bouterse zelf, die de aanklager eerder via de minister van Justitie had bevolen af te zien van het voorlezen van de aanklacht.

Hoe was de sfeer in de rechtszaal?
Gespannen. Niemand geloofde nog in een strafeis. We zaten allemaal te wachten totdat het zoveelste juridische konijn uit de hoge hoed zou komen. Dat het tot een strafeis zou komen, was een grote verrassing, ik heb tranen van geluk gezien.

Bouterse zelf heeft nogal wat pogingen ondernomen om het proces te blokkeren. Hoe kijkt u daarop terug?
Vanaf 2012 is er systematisch misbruik van macht geweest en druk uitgeoefend op het rechtssysteem om het proces te saboteren. Het begon in 2012 met het door het parlement drukken van een amnestiewet, daarna heeft hij een nog nooit eerder gebruikt grondwetsartikel uit de kast gehaald en ook de Procureur Generaal heeft geprobeerd het proces te stoppen. Dat het vandaag zover heeft kunnen komen, is wat dat betreft ook vooral een overwinning voor de rechtsstaat Suriname. Die staat nog overeind. Er is een eind gekomen aan misbruik van macht door de regering-Bouterse en het door zijn partij aangestuurde parlement.

Was u emotioneel toen u de strafeis hoorde?
Vanaf 2007 heb ik alle rechtszaken bijgewoond. Ik heb er misschien eentje gemist. Wij nabestaanden hebben altijd gevochten voor gerechtigheid. Dat was lang niet altijd makkelijk, maar het proces moest doorgaan.

Toen ik buiten de rechtszaal eenmaal werd omhelsd en gefeliciteerd voelde ik wel een brok in mijn keel opkomen. Maar nogmaals: het is allemaal gebaseerd op een trieste gebeurtenis in ons leven en in het leven van Suriname. Hoewel er in vele lagen van de samenleving opluchting is, blijft het voor Suriname en alle nabestaanden zonde dat het zover heeft moeten komen.

Hoe heeft Bouterse deze dag beleefd, denkt u?
Ik heb me vandaag niet met hem bezig gehouden. De persoon Bouterse interesseert me niet. Het enige wat ik over hem wil zeggen is dat als ik zijn handelingen van de afgelopen jaren analyseer, ik niet anders kan concluderen dan dat het een wraakzuchtige en rancuneuze man is.

Verwacht u dat de rechters de strafeis gaan volgen?
Eerst moeten we afwachten wat de advocaten van de verdachten naar voren zullen brengen. Die komen ook nog aan het woord. De rechters zullen in elk geval uitspreken dat Bouterse schuldig is, daar ontkomen ze met deze bewijslast niet aan. Ze kunnen wel de publiciteit die voor de zaak is geweest meenemen als een verzachtende omstandigheid, mocht de verdachte daaronder geleden hebben, maar dat verwacht ik niet. Bouterse heeft daar nooit blijk van gegeven – integendeel.

Ziet u het voor zich: Bouterse in de gevangenis?
Sinds de jaren tachtig heerst er angst in Suriname. Mensen zijn bang dat er iets zal gebeuren, mocht Bouterse naar de gevangenis moeten. Met die angst wordt steeds weer gespeeld, onder andere door de mannen die nu terecht staan. Zij zijn erbij gebaat die angst warm te houden. Zij zullen zeggen dat er rellen zullen uitbreken en het volk in opstand zal komen mocht Bouterse daadwerkelijk veroordeeld worden.

Ik vind dat als je zo goed weet dat er rellen zullen komen, je ze dan ook kan voorkomen. Maar dat doet deze regering niet. We krijgen de indruk dat vanuit de regering mensen eerder worden gestimuleerd om te gaan rellen dan ontmoedigd.

Ziet u Bouterse er voor aan zichzelf gratie te verlenen?
Dat is één van de vele theorieën, maar ik denk dat het internationaal niet geaccepteerd zal worden. We hebben als klein land ook te maken met de internationale rechtsorde. Ik denk daarom dat gratie pas kan plaatsvinden als er sprake is van een goede rechtsspraak, de wet daar ruimte voor laat, de waarheid boven water is en degenen die schuldig zijn bevonden ook hun daden toegeven en spijt betuigen. Zo niet, dan kan er volgens mij geen sprake zijn van gratie.

Gaat u dit nog vieren?
Vieren doe ik het absoluut niet. Ik zit nu samen met Henk Kamperveen en de dochter van Harold Riedewald (ook nabestaanden) en we praten er wel over, maar we vieren het niet. De emotie die nu loskomt moeten we even laten gaan, die moet eruit, maar de Decembermoorden zullen voor ons nooit aanleiding zijn om feest te vieren. Ook vandaag niet. Daarvoor blijft het te pijnlijk.