De 94-jarige Batsheva Dagan heeft de Holocaust overleefd. Ze werd geboren in Polen en vluchtte in de vroege jaren veertig naar Duitsland, waar ze als dienstmeisje voor een prominente nazi-familie ging werken. Ze werd gearresteerd in Schwerin, in het noordoosten van Duitsland, waarna ze in zes verschillende gevangenissen terechtkwam. In mei 1943 belandde ze in Auschwitz en nog weer later werd ze overgebracht naar Ravensbrück, een concentratiekamp voor vrouwen.
Haar ouders werden vermoord in Treblinka, twee van haar broers stierven ook in de Holocaust en haar zusje werd doodgeschoten toen ze probeerde te ontsnappen uit het getto van Radom in Polen. Na de bevrijding verhuisde Batsheva naar Israël. Tegenwoordig woont ze in Holon, vlak bij Tel Aviv.
We hadden zoveel vragen voor Batsheva, maar hielden het uiteindelijk bij tien.
VICE: Hallo Batsheva, waar voel je je thuis?
Batsheva Dagan: Israël is nu mijn thuis, maar Polen was mijn eerste thuis. Ik ga af en toe terug naar Polen, omdat ik over Warschau en Auschwitz schrijf. Ik vind het altijd fijn om erheen te gaan, want ik spreek de taal nog steeds. Ik ben niets vergeten.
Je hebt kinderboeken over de Holocaust geschreven. Is dat niet iets te duister?
Na de bevrijding heb ik als kleuterjuf gewerkt. De kinderen die ik lesgaf vroegen me altijd wat het getatoeëerde nummer op mijn linkeronderarm betekende. Ik heb de boeken eigenlijk voor hen geschreven, omdat ik op zoek was naar een antwoord dat kinderen konden begrijpen.
Vind je dat kinderen over de Holocaust moeten leren?
Kinderen leren er sowieso over – of we dat we nou willen of niet. Ze weten meer dan we denken. En daarom is het belangrijk om het onderwerp goed te introduceren en niet slechts de horrorverhalen te vertellen. We moeten natuurlijk eerlijk zijn over wat er is gebeurd, maar het is ook belangrijk dat kinderen over de goede dingen leren, zoals hoe de gevangenen in de kampen elkaar hielpen. Ik wil dat kinderen weten dat ze altijd een keuze hebben tussen goed en slecht. Die keuze maken ze elke dag, zelfs voor de kleinste problemen.
Waren er goede momenten in Auschwitz?
Ja, als mensen brood met elkaar deelden bijvoorbeeld. Ik kan met trots zeggen dat ik mijn brood met zeven andere vrouwen deelde en ervoor zorgde dat alle kruimels gelijk verdeeld werden. Ik heb in mijn boek een gedicht geschreven over hoe we brood aten en hoe iedereen zijn portie berekende. Tijdens die donkere periode zag ik lijden als natuurlijk onderdeel van het leven, maar ik heb altijd hoop gehouden.
Had je vrienden die nazi’s waren?
Nee, nee, nee. Geen enkele. Joden werd beschouwd als een plaag. Het gezin waarvoor ik werkte had een grote foto van Hitler in hun logeerkamer hangen, die ik elke dag moest afstoffen. Na de bevrijding heb ik hen nog eens opgezocht om te vertellen dat ik nog leefde. De oude grootmoeder van het gezin antwoordde: “De Führer heeft ons verraden.”
Wilde je wraak?
Nee, nou ja, misschien op de opzichter. Na de oorlog werd ze ter dood veroordeeld en toen ze haar vroegen of ze spijt had, zei ze: “Nee, ik heb het voor mijn vaderland gedaan.” Ze was op een morbide manier patriottistisch: ze dacht niet voor zichzelf, maar was een schaap.
Ben je je angst voor de dood kwijtgeraakt toen je in de kampen zat?
Ik ben de hele tijd bang geweest, maar ik leerde ermee omgaan, omdat ik in Auschwitz altijd iets zocht om te doen. Ik las bijvoorbeeld wat de andere gevangenen schreven. Door dingen te leren voedde ik mijn ziel met positieve dingen. Er zaten natuurlijk mensen uit heel Europa in de kampen, dus ik heb Frans geleerd van een vrouw uit België.
Denk je dat de Duitsers van de geschiedenis hebben geleerd?
Ik heb mijn twijfels, want er zijn nog steeds neonazi’s in Duitsland. Dat is een teken dat sommige Duitsers niets hebben geleerd, maar de Duitsers waren natuurlijk zelf ook slachtoffers.
Vind je dat de Duitsers die zich niet tegen Hitler hebben verzet als medeplichtigen moeten worden beschouwd?
Nee, ik denk dat de Duitsers bang waren om openlijk hun mening te verkondigen, omdat het gevaarlijk was. Ik denk ook dat velen onverschillig waren en er gewoon niets om gaven. Er zaten ook Duitsers in de kampen, maar die werden beter behandeld en kregen geen nummer op hun arm getatoeëerd. In Auschwitz werden Duitse vrouwen beter behandeld dan alle anderen. Dat zag je ook meteen: iedereen die nog haar had, was een Duitser.
Zijn er nog steeds dingen waar je niet over wilt praten?
Ja. Soms, als ik droom, heb ik het gevoel dat ik er weer ben. Maar ik heb het gered. Ik leef nog steeds.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij VICE Duitsland
Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram