De Europese voetbaltop zit in de klas bij professor Anita Elberse

Als jong meisje droomde Anita Elberse eind jaren tachtig van een mooie voetbalcarrière, misschien wel in de Verenigde Staten. Er hingen posters van Ruud Gullit en Marco van Basten boven haar bed, thuis in IJsselstein. Ze haalde Oranje Onder 17, maar studeren ging haar nog beter af. Haar American Dream kwam uit, maar niet als voetballer. Elberse werkt nu als hoogleraar op de prestigieuze Harvard Business School in Boston. Ze werd daar in 2012 de jongste vrouwelijke hoogleraar ooit die voor het leven is aangesteld.

Elberse werd in buitenlandse media al een Rockstar Professor en Hit Professor genoemd. Het loopt al jaren storm bij haar lessen Business of Entertainment, Media and Sport. NBA-sterren, celebrities uit Hollywood en (oud-)topvoetballers als Edwin van der Sar, Kaká, Dani Alves, Gerard Piqué en Oliver Kahn zaten in haar klaslokaal. Om erachter te komen hoe zij al die beroemdheden weer in de schoolbanken krijgt, spraken we de Rockstar Professor uit IJsselstein via Zoom.

VICE Sports: Hey Anita, rol je als hoogleraar in deze tijd van de ene naar de andere call?
Anita Elberse: Dat kun je wel zeggen. Het zijn drukke tijden. Ik heb thuis een kamer ingericht zodat ik digitaal les kan geven. Mijn lessen heb ik deze herfst via Zoom gedaan. Ik moet nu alleen nog 180 papers nakijken. Ik ben al even niet meer op Harvard geweest. 

Hoe zag een jaar eruit voor jou, voordat de pandemie uitbrak?
Mijn course vindt altijd plaats in de herfst, en van januari tot augustus doe ik onderzoek voor cases die we behandelen. Verder geef ik dan ook veel speeches. Ik denk er nu aan om een boek te schrijven. Ik heb veel gezien en geleerd in de afgelopen jaren en het is goed om af en toe te reflecteren.

Als ik op jouw Instagram-pagina kijk zie ik veel foto’s van jou met beroemdheden uit Hollywood, de NBA en de voetbalwereld. Hoe ben je als hoogleraar bij hen in beeld gekomen?
Dat blijft bijzonder. Ik had tien jaar geleden niet verwacht dat ik voetballers als Dani Alves, Edwin van der Sar, Kaká en Gerard Piqué, en zoveel andere bekende mensen in mijn classroom zou krijgen. Ik werk sinds 2003 aan de Harvard Business School en ben in 2013 gestart met een executive education course, die Media and Sports-course heet. Die course heeft nogal wat publiciteit gekregen en grote namen aangetrokken. Zo kan het dat die celebrities ineens op Harvard rondlopen. 

Wat leren zij van jou op Harvard?
Alles draait bij Harvard om het bestuderen van case studies. Ik heb vroeg in mijn carrière onderzoek gedaan naar Maria Sharapova en LeBron James, en cases studies ontwikkeld die anderen helpen in te zien hoe topatleten zich het beste zouden kunnen ontwikkelen in de zakenwereld. Ik beschrijf niet wat goed of fout is, de cases zijn vooral bedoeld om de studenten aan het denken te zetten. Het is voer voor discussie. Vooral na de tweede editie, waarin NBA-basketballer Dwyane Wade een van de studenten was, is het allemaal vrij hard gegaan. De aanmeldingen stromen ieder jaar binnen. Piqué was de eerste voetballer die bij ons zat. Daarna is het balletje ook gaan rollen in de voetbalwereld.

Heb je geen last van zweethanden als je zulke bekende mensen in de klas hebt zitten?
Nee, hoor. Ik speel op Harvard natuurlijk een thuiswedstrijd. Voor de deelnemers is het vaak wel even spannend of onwennig om weer in de schoolbanken te zitten, en dan ook nog eens op Harvard. Amerikaanse atleten hebben vaak een verleden op een universiteit, maar veel voetballers zijn sinds hun zestiende niet meer naar school gegaan. Ik vind het belangrijk dat iedereen zich op zijn of haar gemak voelt, dus daar ben ik in het begin vooral mee bezig. Maar zodra we bezig zijn, ben ik niet bang om de deelnemers uit hun comfortzone te halen. Dan loop ik door de classroom en wijs ik iemand aan: hoe kijk jij naar deze case of deze vraag? Het maakt me niet uit of het dan om een voetballer van Barcelona, een directeur van Ajax of een tv-ster gaat. Wat soms wel grappig is, is dat iemand die in de VS bekend is, een beroemdheid uit Europa niet kent. En andersom. Zo leren ze elkaar ook op een andere manier kennen.

Hoe zien die vier dagen op Harvard eruit?
In de pre-coronatijd begonnen we altijd op een woensdag. Het lijkt eerst op inchecken in een hotel, want iedereen heeft een eigen kamer op de campus. In de middag starten we met een receptie. Dan loop ik binnen en probeer ik met iedereen een praatje te maken. We starten daarna in de classroom gelijk met een case. Iedereen is toch een beetje nerveus, en op een lange introductie van mij zit niemand te wachten. De case van Jay-Z is lekker om mee te starten, daar kunnen deelnemers uit de VS en Europa over meepraten. Op de donderdagen en vrijdagen bespreken we ook allerlei cases, klassikaal en in groepjes. Dat doe ik niet alleen; ik heb meestal twee collega’s die ook lesgeven. Dat zijn lange dagen. Het is hard werken, maar er wordt ook veel gelachen. We lunchen en dineren samen, en op vrijdagavond is er soms een kleine party. Dan sluiten we op de zaterdag het programma af. Iedereen is dan uitgeput. Ikzelf ook.

Ik las dat de deelnemers elk tienduizend dollar betalen en dat er ruimte is voor tachtig van hen. Is het wie het eerst komt, wie het eerst maalt?
Nee, we hebben een commissie die de aanmeldingen beoordeelt. We krijgen meer aanvragen dan we aankunnen, er is een flinke wachtlijst. We moeten dus ook weleens bekende voetballers vertellen dat ze het een jaar later moeten proberen. Ik heb zelf geen invloed op wie wel of niet komt. De course is op de eerste plaats bedoeld voor executives in de media en sportwereld. Onze commissie kijkt naar een aantal factoren, waaronder de diversiteit in de groep: in een groep van tachtig deelnemers kunnen we natuurlijk niet alleen maar voetballers of NBA-atleten hebben. En ik wil de course intiem houden, dus die tachtig deelnemers is wel een harde bovengrens.

Hoe zijn de voetballers eigenlijk in de klas? Hebben ze jou verrast met bepaalde inzichten?
Vrijwel alle voetballers zijn actief en betrokken. Ze komen ook om in zichzelf te investeren. Dani Alves was wel stiller dan anderen. Het is ook lastiger voor iemand die niet dagelijks Engels spreekt, maar hij redde zich prima. Het was fantastisch om hem te horen praten over zijn ervaringen bij FC Barcelona, PSG en het Braziliaanse elftal. En buiten de classroom was hij een echte gangmaker, hij heeft veel humor. Hij kwam op de eerste ochtend aanlopen in een complete Harvard-outfit, inclusief stropdas, vest en broek. Toen wist ik dat het wel goed zou komen.

De meest spraakzame voetballer was Piqué. Hij was buiten het voetbal ook al erg actief in de zakenwereld, en we bespraken dat jaar een case over FC Barcelona, waar hij natuurlijk veel over kon vertellen. Maar ook iemand als Oliver Kahn was indrukwekkend. Hij was vrij stil, maar als hij wat zei, was het raak. Hij deelde bijvoorbeeld dat hij tot beste keeper van het WK van 2002 werd uitgeroepen en er zo naar uitkeek om op het WK in 2006 in Duitsland te schitteren, maar tijdens dat WK was hij tot zijn grote verbazing tweede keeper. Hij vertelde emotioneel hoe hij met die enorme teleurstelling omging. Wat ik daaraan zo bijzonder vond, was dat hij de classroom als een ‘safe environment’ beschouwde om zich zo uit te spreken.

Was het voor jou als voetballiefhebber uit Nederland speciaal om Edwin van der Sar te begroeten in jouw klas?
Ik hoor in aanloop naar de course welke deelnemers toegelaten zijn en toen ik de namen van Edwin en Mario Melchiot zag staan, vond ik dat speciaal, ja. Ik had al veel NBA-spelers in de classroom gehad, en ik volg de NBA op de voet, maar ik ben opgegroeid met voetbal en zag Edwin vroeger via Studio Sport bij Ajax en Oranje spelen. Ik heb veel bewondering voor hoe lang hij op zo’n hoog niveau heeft gevoetbald en was ook benieuwd naar hoe hij zijn werk als CEO van Ajax ervaarde. Ik had voor mijn eerste ontmoeting met Edwin trouwens al goede verhalen over hem gehoord van Sir Alex Ferguson.

Ja, ik las dat je in de zomer van 2012 een bijzondere ontmoeting met Ferguson had in Boston. Hoe ging dat?
Ik kreeg ik een telefoontje van iemand van zijn management. Hij vroeg: ken je Sir Alex Ferguson? Ik zei: ja, natuurlijk. En toen kwam de vraag: Ferguson is in Boston, zou je aanstaande zondagochtend met hem van gedachten willen wisselen tijdens het ontbijt? Ik wist toen nog niet goed wat ik moest verwachten, maar het bleek een soort auditie. Hij zocht iemand met wie hij zijn ervaringen in leiderschap op papier kon zetten. We spraken heel ontspannen over voetbal, het voelde alsof ik tegenover mijn vader zat. Nou ja, een vader die opeens veel meer verstand van voetbal had, haha. Ferguson vertelde nog dat hij Edgar Davids ooit bijna naar United had willen halen, en hij deelde andere wetenswaardigheden die ik nooit mag verklappen, haha. Het was soms gissen naar wat hij zei, door zijn Schotse accent, maar daar ben ik ondertussen wel aan gewend. 

We hebben toen een stappenplan gemaakt om zijn verhaal over leiderschap samen te stellen: eerst een case study, dan een Harvard Business Review-artikel en dan een aantal evenementen over leiderschap. En zo is het gegaan. Ik ben een aantal keer op bezoek geweest bij Manchester United, in het stadion, op het trainingscomplex en bij Ferguson thuis. We publiceerden ‘Ferguson’s Formula’, wat een van de populairste artikelen ooit werd in de Harvard Business Review. We hebben daarna een aantal events gedaan en hij werd een vaste gast op Harvard. We hebben nog regelmatig contact met elkaar. Hij stuurt ieder jaar trouw een kerstkaart, ik ben daar iets minder goed in. Gelukkig is er elk jaar weer een nieuwe kans om mijn achterstand in te halen.

Terug naar Van der Sar. Als je nu naar het beleid van Ajax kijkt, heb je dan het idee dat Van der Sar iets uit jouw classroom bij Ajax laat terugkomen?
In onze gesprekken sinds zijn bezoek aan Harvard refereert hij soms aan bepaalde termen die hier worden besproken, zoals ‘blockbusterstrategie’. Daarbij gaat het erom dat je niet bang moet zijn om grote stappen te maken: kleine stappen voelen vaak veiliger, maar zijn het vaak niet. Filmstudio’s bijvoorbeeld zijn bereid om producties van 200 miljoen dollar te maken. Dan kun je zeggen: waarom maken ze er niet vier van 50 miljoen? Maar dat verkleint juist de kans dat je je geld terug verdient. Kwaliteit voor kwantiteit. Ik denk niet dat Edwin na zijn bezoek aan Harvard direct iets heel anders is gaan doen bij Ajax. Hoewel… als ze twee jaar terug de Champions League hadden gewonnen, was dat natuurlijk wel volledig dankzij mij, haha.

Je hebt inmiddels ook een case over Ajax geschreven.
Klopt, een jaar geleden ben ik naar Amsterdam gevlogen. Voor mij is Ajax dé beste producent van talent in de voetbalwereld. Misschien samen met clubs zoals Benfica en FC Barcelona, maar er zijn er niet veel die zo consistent en zo goed zijn. Toen ik Edwin het idee voorlegde voor een case over Ajax, was hij direct enthousiast. Ik heb een paar dagen bij Ajax rondgelopen en onder andere Edwin, Marc Overmars, Erik ten Hag en Miel Brinkhuis (communicatiemanager, red.) gesproken over de manier waarop Ajax werkt, en vanuit welke filosofie.

Ik combineerde die trip naar Ajax met een bezoek aan Paris Saint-Germain, waarover ik ook een case heb geschreven. Bij PSG was ik vooral geïnteresseerd in de megatransfers van Neymar en Kylian Mbappé. Het leek me interessant om tijdens de course het model van Ajax, met de focus op opleiden, naast die van PSG, met de megatransfers, te leggen. Dan kun je deelnemers vragen: welk model is superieur en waarom? Waarom kiest een Nederlandse club voor dit model en een Franse club voor dat model? En waarom lijkt een club als Barcelona weer tussen de modellen van Ajax en PSG in te zitten? Zo beland je in interessante discussies.

Heb je al nieuwe cases in gedachten?
Er komen altijd weer nieuwe potentiële cases voorbij, maar vanwege de pandemie staan die even op een laag pitje. Ik kijk ernaar uit om wanneer de coronamaatregelen het toelaten om weer lekker de deur uit te kunnen voor onderzoek en in mijn classroom te staan. 

Je woont inmiddels zeventien jaar in de VS. Ben je eigenlijk van plan om nog eens naar Nederland terug te keren?
Ik voel me thuis op Harvard en in de VS. Mijn man en ik bouwen op dit moment een nieuw huis op een kwartiertje fietsen van Harvard. Ik heb inmiddels een Amerikaans paspoort, daarvoor moest ik afstand doen van mijn Nederlandse paspoort. Maar toen de Oranjevrouwen tegen Amerika speelde in de WK-finale, was ik wel voor Nederland. Als voetballer heb ik het hoogste niveau niet gehaald, maar als hoogleraar speel ik nu bij Harvard in de academische versie van de Champions League. Ik heb niks te klagen. Ik houd het hier nog wel even uit. 

-

Naast onze geschreven verhalen en video's hebben we ook een podcast: De Wereld van VICE Sports. De afleveringen zijn hier te luisteren bij Apple of hier op Spotify: