De inwoners van Mosul genieten weer van de pleziertjes die IS verboden had

Documentair fotograaf Mariëlle van Uitert en journalist Eduard Padberg waren onlangs tien dagen in Mosul, de Iraakse stad die sinds juni 2014 in handen is van IS, maar waarvan het oostelijk deel sinds kort bevrijd is. Ze maakten deze reportage, van blije Irakezen die eindelijk weer de mooie en fijne dingen kunnen doen die onder IS-bewind verboden waren.

De straten van Hayy al-Wahda zijn bezaaid met bomkraters en opgeblazen auto's, waarvan een deel is gebruikt tijdens zelfmoordaanslagen. Gebarsten rioolleidingen hebben delen van de buurt blank gezet en bijna alle huizen zijn gepeperd met kogelgaten. Maar de stemming in de recent bevrijde buurt is feestelijk, uitgelaten zelfs. Vrouwen klakken met hun tong als de pantserwagens van het Iraakse leger langsrijden, op weg naar het front een paar straten verderop. Kinderen maken het V-teken en spelen op straat, een van de vele dingen die als haram, verboden, werd gezien toen IS hier de dienst uitmaakte. "Vanaf nu af aan wil ik elke dag plezier maken," zegt een vrolijke buurtbewoner die voor zijn huis geniet van een kopje thee en een waterpijp.

Een groep puin ruimende mannen neemt een pauze om een sigaret te roken. Dit ogenschijnlijk alledaagse tafereel is nu een daad van verzet, een bewust signaal naar hun buitenlandse bezoekers. Ze blazen de rook opzichtig de lucht in en giechelen als stoute schoolkinderen. "Het eerste wat ik deed toen het leger ons bevrijdde was mijn baard afscheren en een sigaret roken," zegt Safwan Sullaiman, een civiele ingenieur van achterin de twintig, lachend. "En ik rookte voorheen helemaal niet." Tijdens de twee en een half jaar durende bewind van IS kon het roken van een sigaret, zelfs achter het spreekwoordelijke fietsenhok, ernstige gevolgen hebben, leggen de mannen uit. Bij de eerste overtreding ging er een vinger af, bij herhaling een hand. "Nu zijn we vrij," verklaart Sullaiman stellig. "Niemand gaat ons ooit nog vertellen hoe we moeten leven."

Toen IS in de zomer van 2014 Mosul veroverde werd de ultra-orthodoxe islamitische organisatie door veel inwoners verwelkomd als bevrijders. Net als de meerderheid van de Maslawis, zoals de inwoners van Mosul worden genoemd, waren ze immers ook soennieten. Dit in tegenstelling door de Irakese overheid, inclusief leger en politie, die sinds de Amerikaanse invasie veelal uit door Iran gesteunde sjiieten bestaat. Grote groepen mannen uit Mosul, en ook uit Al-Wahda, sloten zich bij hen aan.

Geholpen door de bewoners, en ondanks hun numerieke minderheid, nam IS Mosul in een paar dagen in. "Ze implementeerden onmiddellijk de sharia," legt Sullaiman uit. "Het leken goede moslims. Bovendien waren ze in het begin nog flexibel met de regels; we konden nog met ze praten." Maar toen IS na de snelle overname van grote delen van Irak op fel verzet stuitte, en ze door het leger en een verbond van sjiitische milities steeds verder in het nauw werden gedrukt, sloeg de sfeer om. De regels werden aangescherpt en steevast nageleefd. "Het werd verstikkend, als ze hadden gekund zouden ze zelfs de zuurstof in lucht reguleren."

Het uiterlijk van de inwoners werd strict gereguleerd, en elke overtreding werd gestraft met zweepslagen. Elke man moest zijn baard laten staan: scheren was verboden (haram). Nu zijn alle jonge mannen die op de straten van Al-Wahda gladgeschoren of hebben ze een modieus klein baardje. Alles behalve de lange vlasbaarden, liefst zonder snor, die onder IS verplicht waren. De lokale kapper vertelt uitgelaten dat IS hem altijd nauwlettend in de gaten hield. "Ik had bijna geen werk en nu werk ik overtijd."

De kapper trekt met een glimlach zijn broek omhoog, om te laten zien dat hij de zoom heeft verwijderd. Onder 'Daesh', de Arabische scheldnaam voor IS (beide namen waren verboden; de organisatie mocht alleen 'Islamitische Staat' of 'het Kalifaat' worden genoemd) mochten de broekspijpen de grond niet aanraken. Tijdens het verplichte vijfmaal daagse gebed werd het dragen van een broek die de grond had aangeraakt beschouwd als 'onpuur' en dus verboden. Ook kleren met 'ongelovige' woorden of afbeeldingen waren haram, vertelt een man op straat. Hij draagt een T-shirt waar het hoofd van Tupac en de tekst 'Thug Life' op staat.

Voor vrouwen waren de regels nog strenger. Zonder voogd, liefst de echtgenoot of een mannelijk familielid, mochten ze niet over straat. Make-up was verboden, zelfs ondanks dat hun gezichten volledig bedekt moesten zijn met een gezichtssluier die ook de ogen bedekte, iets dat zelfs in de meest conservatieve delen van de Arabische wereld ongebruikelijk is. Al vanaf een jaar of tien moesten meisjes een zwarte niqaab (zonder oogbedekking, dat wel) dragen om de mannen niet in de verleiding te brengen. "Buiten op straat werd elke stap die je deed nauwlettend in de gaten gehouden. De meeste vrouwen bleven voor de zekerheid gewoon binnen," legt een vrolijke huisvrouw op de markt uit. "Godzijdank kan ik nu weer kleuren dragen. Geen zwart meer voor mij!"

Ondanks de constante barrage van doffe explosies en het geratel van machinegeweren uit een naastgelegen buurt, zijn de koopmannen op de markt er als de kippen bij om de recent hervonden vrijheid ten gelde te maken. Allerlei dingen die tot voor kort verboden waren staan uitgestald: sigaretten, SIM-kaarten, kleurrijke kleding, speelgoed, make-up, en speakers waar haram muziek uit klinkt.

In een zijstraat speelt een groepje jongetjes met knikkers. Hoewel niet expliciet verboden, werd spelen op straat meestal niet getolereerd. "Dan schoten ze een keer in de lucht en richtten ze hun geweer op je," vertelt een jochie van acht stoer. "Alles ging om religie." Hij en zijn vriendjes waren niet bang, beweert hij, maar hun moeders soms wel. "Dan moesten we binnen blijven. Het was heel saai. Nu kunnen we weer buitenspelen."

De ideologie van IS stopte niet bij de voordeur - tv, internet en mobiele telefoons waren verboden. Alleen het radiokanaal van IS en hun officiële krant waren halal en dus toegestaan. Buurtbewoners vertellen dat de militanten van huis tot huis gingen om alles wat in verbinding stond met de buitenwereld in beslag te nemen en te vernietigen. Het eerste wat veel mensen deden nadat het Iraakse leger de buurt had heroverd, was een nieuwe schotel kopen.

Om niet helemaal afgesloten te zijn verstopten veel mensen hun telefoon, zodat ze stiekem  vrienden en familieleden konden bellen. "Dat was heel gevaarlijk, vertelt Mohamed Ruweida, die Mosul een jaar geleden ontvluchtte nadat een van zijn buren IS had verteld dat hij de beheerder van een facebookpagina was. "Het had niets met politiek te maken, het was gewoon een pagina waar mensen die medicijnen nodig hadden hulp konden vinden." Toch is hij ervan overtuigd dat IS hem zou hebben doodgeschoten, net als zoveel van zijn vrienden. "Ze doorzochten je huis, en als ze iets vonden sleepten ze je gewoon de straat op en kreeg je een kogel door je achterhoofd." De aanklacht luidde volgens Ruweida steevast dat je het leger zou hebben gecontacteeed om informatie over IS door te geven, "ook al had je gewoon je moeder gebeld" Elke andere verklaring dan spionage werd van de hand gewezen, gaat Ruweida verder. "Ze waren extreem paranoïde. Of je was met hen, of tegen hen."

Terug op straat toont een vrijgezelle man van in de dertig, volgens buurtbewoners een 'viespeuk' maar die zichzelf liever 'casanova' noemt, trots een net gedownloade pornovideo op zijn telefoon zien. "Al die restricties maakten me op zich niet zoveel uit, maar ik haatte IS vanwege het feit dat ik geen vrouwen op kon pikken of seks kon hebben."

Zijn buurtgenoten duwen de man snel weg en leggen uit dat hij "een beetje gek" is, en dat dit soort gedrag überhaupt nooit zal worden toegestaan in hun conservatieve islamitische samenleving. Hetzelfde geldt voor alcohol. "Nu niet en nooit niet," zegt een meeluisterende oudere man stellig, met opgeheven vinger. "Dat is iets voor christenen." Maar, voegt hij eraan toe "Allah vergeeft. Daesh niet."