Wat de populariteit van de online prank-cultuur zegt over onszelf

De prank-cultuur is groter dan ooit. Vroeger waren het alleen mannen als Ralph Inbar, Tom Green en Ashton Kutcher die een podium kregen om domme grappen uit te halen met nietsvermoedende mensen, maar tegenwoordig kan iedereen met een wifiverbinding likes scoren door iets geinigs te doen bij iemand anders, dat te filmen en het online te zetten.

Neem deze gast die zijn vrouw wijsmaakte dat hij hun kind had opgeblazen, en later deed alsof hij de peuter per ongeluk vanaf de overloop op de eerste etage naar beneden gooide. Of deze Australische prank-bro, die zijn vriendin non-stop terroriseert met zijn jolige grappen. En Sam Pepper, die op onverklaarbare wijze een gigantische hoeveelheid volgers wist te vergaren. Het fenomeen gaat verder dan het internet. De hype van de 'terrorclown', die als online prank begon maar zich zo ontwikkelde dat mensen in clownspakken met messen achter anderen aan gingen rennen, is de youtube-prank-cultuur gone mainstream.

Wetenschappers weten waar angst vandaan komt: het komt voort uit het gevoel de controle kwijt te raken. We kennen dat gevoel allemaal, en soms roepen we het vrijwillig over ons af: we kijken horrorfilms, verkleden ons met Halloween, of gaan naar attractieparken en voor ritjes in achtbanen. We vinden het bovendien fijn om mensen aan het schrikken te maken. Er is iets opwindends aan het vertellen van griezelverhalen. Maar waarom is dit nu een culturele obsessie geworden?

"Het heeft wel iets als je iemand anders kunt laten schrikken," zegt Tony Blockley, criminoloog aan de Universiteit van Derby. Het verlangen iemand angst aan te jagen, zegt hij, komt voort uit een samenleving die geobsedeerd is door sensatie. Schrikken is een betaalmiddel geworden, een manier om indruk te maken.

"Door iemand te laten schrikken, voed je je ego. Het brengt een gevoel van status, geloofwaardigheid, en erkenning met zich mee," zegt Tony. "We laten mensen niet puur schrikken voor het schrikken zelf. We doen het om iets te bereiken."

Als je een tijdje naar prank-video's kijkt zie je dat de daders vaak mannen zijn, en de slachtoffers vrouwen. Tony stelt dat dit patroon zo duidelijk is omdat pranks een manier zijn voor mannen om hun dominante positie te bevestigen, in een samenleving die agressief en dominant mannelijk gedrag beloont. Of, in zijn woorden, "de hegemonie van mannelijkheid".

"Door iemand angst aan te jagen," zegt Tony, "oefen je macht en controle over diegene uit. De intense psychologische gedrevenheid om dominant te zijn is het gevolg van een omgeving die deze waarden vergroot. Waarom doen mensen het? Omdat het kan. Ze kunnen iemand laten schrikken, ze kunnen controle over iemand uitoefenen. Deze mannen zullen diegenen die ze de stuipen op het lijf jagen niet zien als 'slachtoffer'. Ze houden helemaal geen rekening met de persoon in kwestie en proberen dat ook niet. Ze zien de persoon als een object voor een prestatie, niet als een persoon."

'Dagelijks sadisme' is het label dat wordt toegekend aan luchtige sadistische daden. Dit kan variëren van een schijnbaar onschadelijke dosis aan competitief gedrag bij een gewelddadig videospel, tot meer sluikse gedragingen zoals stelen of manipulatie. De gemene deler is een vorm van plezier die wordt gehaald uit het lijden van anderen. Ik vraag me af of er een element van dagelijks sadisme in online pranks terug te vinden is. "Er is zeker een gradatie narcisme in terug te vinden. En een gebrek aan medelijden," zegt Tony.

In 2012 onderzocht psycholoog Erin Buckles of "normale, alledaagse mensen" in staat zouden zijn om bepaalde sadistische acties uit te voeren. Achtenzeventig studenten namen vrijwillig deel aan het onderzoek, met het idee dat ze werden onderzocht voor hun tolerantie voor uitdagende en onaangename taakjes. Ze konden kiezen tussen het vermoorden van insecten, assisteren bij het vermoorden van insecten, toiletten schoonmaken of hun handen in ijskoud water steken. Meer dan 53 procent van de vrijwilligers koos ervoor de insecten te vermoorden of daarbij te assisteren.

De 'insectenmoord' was opgezet op zo'n manier dat er in werkelijkheid geen insecten werden vermoord, hoewel de vrijwilligers hier niet van op de hoogte waren. Zij kozen ervoor de insecten dood te malen met een machine die het geknars van de exoskeletten nabootste. De meer sadistische vrijwilligers haalden ook daadwerkelijk plezier uit het vermoorden van de beestjes, en hoe meer insecten zij vermoordden, hoe meer lol ze er in hadden. "Het versterkt sadistisch gedrag door plezierige gevoelens," concludeert Erin in haar studie.

Dit verklaart wellicht de escalatie van de terrorclowngekte, van passieve clowns die mensen laten schrikken tot de clowns die actief gewelddadig gedrag vertonen.

Moroni Matteo beheert het youtubekanaal DM Pranks Productions. De eerste pranks bevatten onder meer de zachtaardige 'niesgrap' en 'mensen in de war brengen', maar tussen de meer recente video's vind je onder andere een man in militair kostuum die achter vreemden aanrent met een vlammenwerper, een bloederige zombie die een nephoofd van een lichaam afhakt, en, uiteraard, ook een terrorclown.

Vraag Matteo wat hem bezielt mensen zo te laten schrikken en hij omschrijft zijn pranks bloedserieus als het "realiseren van een jongensdroom."

Hoe voelt het om een prank uit te voeren? "Ik voel me er erg goed bij," zegt hij. "Er gaat veel werk in mijn video's zitten, en soms besteden we er maanden tijd aan en duizenden dollars. Ik begon het kanaal in 2013 nadat ik had gezien hoe mensen grappen met elkaar uithaalden en ik dacht dat ik het beter kon. Ik wilde de hoogste kwaliteit video's maken in de prank-scene."

"Veel hiervan komt voort uit de drang aardig gevonden te willen worden," zegt Dr Jeremy Philips van de Universiteit van Chester.

Evenals Tony Blockley herkent hij de invloed van macht en controle. "Hoe mensen zich gedragen is niet te voorspellen. We kunnen meestal geen invloed uitoefenen op hoe anderen op ons zullen reageren. En als iemand niet de reactie ontvangt — zij het van respect of bevestiging — die hun zelfvertrouwen vereist, zullen ze het zoeken in extreme vormen van gedrag," zegt hij.

Dr Phillips gelooft dat de sociale media dit idee voeden. Anonieme feedback op pranks versterkt de drang om ze uit te voeren. "Mensen zien anderen erkenning krijgen voor hun acties en willen graag eenzelfde reactie losmaken," beargumenteert hij. "Je gaat niet zonder reden verkleed als een clown langs de weg staan. Je verwacht een reactie. Je verwacht dat je gefilmd wordt."

Natuurlijk is het makkelijk om van een afstand te oordelen, en het succes van de sadistische prank-video's af te schuiven op de makers, maar we zijn allemaal medeplichtig. Het is klassiek leedvermaak. En in een cultuur waar alles draait om content, geven wij — door het aanklikken van video's en te lachen om het ongeluk van anderen — waarde aan mensen die op het internet anderen angst aanjagen.